Một “bộ phim kinh dị” diễn ra dưới đáy biển
Ở những vùng biển ấm như vịnh California (Mỹ), Ecuador hay Đại Tây Dương, người ta đã ghi nhận sự hiện diện của một loài sinh vật nhỏ bé nhưng ghê rợn: Cymothoa exigua, hay còn được biết đến với cái tên dân dã là “rận ăn lưỡi cá”.
Sinh vật này thuộc họ chân đều (Isopoda), một dạng ký sinh trùng biển chuyên sống trong cơ thể cá. Khi còn là ấu trùng, nó lặng lẽ xâm nhập vào cơ thể cá qua đường mang. Tại đây, nó phát triển thành con đực. Khi có từ hai cá thể trong cùng một vật chủ, một con sẽ “chuyển giới” thành con cái – và đây là lúc câu chuyện rùng mình bắt đầu.
Con cái sẽ bò qua cổ họng và gắn vào gốc lưỡi cá. Bằng các chi có hình dạng giống móc câu, nó đâm thủng mạch máu ở lưỡi vật chủ, làm cho cơ quan này teo dần và rụng đi. Điều đặc biệt là, thay vì giết chết vật chủ như các loài ký sinh thông thường, “rận ăn lưỡi” lại chiếm luôn vị trí lưỡi cá, thực hiện vai trò như một chiếc lưỡi giả.
Ký sinh trọn đời, nhưng không giết vật chủ
Nghe có vẻ như là bi kịch cho loài cá, nhưng thật ra chúng vẫn sống sót và tiếp tục sinh trưởng như bình thường – chỉ là với một chiếc “lưỡi” hoàn toàn mới. Con rận tiếp tục bám chắc vào miệng cá, sống bằng cách hút máu và chất nhầy. Về mặt sinh học, đây là trường hợp duy nhất từng được ghi nhận trong thế giới động vật mà một sinh vật ký sinh không chỉ sống nhờ vật chủ, mà còn thay thế hoàn toàn một bộ phận của nó.
Một số nghiên cứu còn cho thấy, cá có thể sống ổn định nhiều năm với chiếc “lưỡi giả” này. Tuy nhiên, nếu không may có tới hai hoặc nhiều ký sinh cùng lúc, cá sẽ trở nên yếu ớt và gầy gò hơn.
Sự thật về “giới tính linh hoạt” của rận ăn lưỡi
Điều đặc biệt không kém là khả năng thay đổi giới tính của loài ký sinh này. Chúng khởi đầu cuộc đời là con đực, nhưng khi cần sinh sản, một cá thể sẽ biến thành cái và chiếm giữ vị trí trong miệng cá. Từ đây, nó sẽ giao phối với những con đực sống trong mang cá, sinh sản ngay tại chỗ, đảm bảo chu trình sinh học luôn được tiếp nối.
Chuyên gia sinh học biển – tiến sĩ Elena Morgan từ Đại học California – nhận định: “Cymothoa exigua là một ví dụ cực kỳ hiếm và đặc sắc về khả năng thích nghi tiến hóa của sinh vật ký sinh. Dù đáng sợ, nhưng nó cho thấy thiên nhiên phức tạp và tinh vi đến mức nào.”
Có gây hại cho con người không?
Tin vui là loài rận này không gây độc hay truyền bệnh cho con người. Tuy nhiên, việc phát hiện chúng trong miệng cá khi chế biến hoặc ăn uống rõ ràng vẫn là một cú sốc không nhỏ. Đã từng có trường hợp khách hàng kiện một nhà hàng ở Mỹ vì phát hiện sinh vật lạ trong món cá, nhưng tòa đã bác đơn vì loài ký sinh này không gây nguy hiểm về mặt sức khỏe.
Tuy vậy, việc vệ sinh và kiểm tra kỹ cá trước khi chế biến vẫn luôn là điều cần thiết, đặc biệt với các loài cá sống ở biển ấm như cá hồng, cá bàng chài hay cá rô nhựa – những “nạn nhân” phổ biến của Cymothoa exigua.
Góc nhìn nhân văn: Thiên nhiên vẫn luôn biết cách khiến ta kinh ngạc
Dù câu chuyện có phần rùng rợn, nhưng không thể phủ nhận rằng Cymothoa exigua chính là một bằng chứng sống động cho khả năng tiến hóa không giới hạn của sự sống. Thay vì tiêu diệt vật chủ, nó “chung sống” theo một cách rất riêng – vừa sống nhờ, vừa… thay thế.
Với người yêu sinh học và thiên nhiên, đây là một bài học về sự đa dạng sinh học và khả năng thích nghi đầy sáng tạo của các loài sinh vật. Còn với phần lớn chúng ta, đó là lời nhắc nhở nhẹ nhàng rằng, dưới đại dương bao la, vẫn còn rất nhiều điều kỳ lạ và kỳ diệu đang tồn tại, chờ được con người khám phá – dù đôi khi là bằng… một chút rợn tóc gáy!
