Ít ai biết rằng, giữa lòng thủ đô Hà Nội có một ngôi trường đại học danh giá không chỉ nổi bật với chất lượng đào tạo y khoa mà còn mang trong mình dấu ấn lịch sử đặc biệt: từng có tới sáu bác sĩ người Pháp giữ vị trí hiệu trưởng trong giai đoạn hình thành và phát triển ban đầu. Đó chính là Trường Đại học Y Hà Nội, nơi được xem là “cái nôi” đào tạo y bác sĩ hàng đầu cả nước trong suốt hơn một thế kỷ qua.
Hành trình hơn 120 năm lịch sử: Từ trường Y Đông Dương đến Đại học Y Hà Nội
Trường Đại học Y Hà Nội có tiền thân là Trường Y khoa Đông Dương, được thành lập vào năm 1902 dưới thời Pháp thuộc. Đây là trường y khoa đầu tiên ở Việt Nam, mở ra cánh cửa học tập y học hiện đại cho người bản xứ, dưới sự tổ chức, giảng dạy và quản lý bởi các bác sĩ Pháp.
Vị hiệu trưởng đầu tiên của trường không ai khác chính là bác sĩ lừng danh Alexandre Yersin – người đồng phát hiện ra trực khuẩn gây bệnh dịch hạch. Trong khoảng thời gian từ 1902 đến 1904, ông không chỉ đặt nền móng cho chương trình đào tạo mà còn xây dựng hệ thống giáo trình theo chuẩn của Đại học Y khoa Pháp. Dù chỉ làm hiệu trưởng hai năm, Yersin để lại dấu ấn sâu sắc khi là người sáng lập thực sự của nền y học đào tạo hiện đại tại Việt Nam.
Sáu đời hiệu trưởng người Pháp và sự chuyển mình của nền y học bản địa
Sau Alexandre Yersin, lần lượt 5 vị bác sĩ người Pháp khác tiếp tục kế nhiệm, mỗi người đều có đóng góp đáng kể trong từng giai đoạn phát triển của trường:
Từ 1904 - 1921, bác sĩ Cognaq tiếp quản vị trí hiệu trưởng trong suốt 17 năm. Ông đã mở rộng quy mô đào tạo, chuyển hướng từ đào tạo y sĩ phụ tá sang đào tạo y sĩ Đông Dương, đồng thời phát triển thêm các hệ đào tạo như Y sơ cấp (cho y tá) và Dược trung cấp.
Từ 1922 - 1929, bác sĩ Degocre đưa trường lên tầm cao mới khi thiết lập tiêu chuẩn tuyển sinh chặt chẽ (đòi hỏi bằng tú tài) và cho phép sinh viên sau 4 năm học trong nước được sang Pháp bảo vệ luận án tiến sĩ.
Giai đoạn 1929 - 1934, bác sĩ Leroy des Barres không chỉ quản lý trường mà còn chú trọng phát triển đội ngũ giảng viên người Việt. Chính ông là người đưa bác sĩ Hồ Đắc Di – một bác sĩ người Việt tài năng – từ Quy Nhơn ra Hà Nội, mở đường cho lớp trí thức bản địa đầu tiên trong ngành y.
Từ năm 1935 đến 1944, giáo sư y khoa Galliard, người từng giảng dạy tại Đại học Y Paris, trở thành hiệu trưởng. Dưới thời ông, trường được chính thức công nhận là đại học, đủ thẩm quyền đào tạo và bảo vệ luận án tiến sĩ y khoa – điều chưa từng có trước đó ở Việt Nam.
Vị hiệu trưởng người Pháp cuối cùng là Huard, giáo sư của Đại học Quân y Pháp. Ông từng chủ nhiệm bộ môn Giải phẫu, đồng thời giữ chức Giám đốc Viện Giải phẫu học và là người đào tạo nhiều bác sĩ ngoại khoa đầu tiên của Việt Nam. Ông làm hiệu trưởng từ năm 1944 đến 1945.
Bước ngoặt lịch sử: Người Việt đầu tiên giữ chức hiệu trưởng
Sau Cách mạng tháng Tám năm 1945, Trường Y - Dược Đông Dương chính thức được chuyển giao cho chính quyền cách mạng. Tên trường được đổi thành Trường Đại học Y - Dược khoa. Cũng từ đây, bác sĩ Hồ Đắc Di – người từng được tiến cử bởi hiệu trưởng Pháp trước đó – được bổ nhiệm trở thành hiệu trưởng người Việt đầu tiên.
Ông Hồ Đắc Di là một trong những nhà khoa học y học tiên phong thời kỳ đầu độc lập, đồng thời giữ chức hiệu trưởng suốt 31 năm (1945–1976), đặt nền móng cho sự phát triển bền vững của ngành y Việt Nam sau thời kỳ thuộc địa.
Ngôi trường hơn một thế kỷ tuổi, di sản vẫn còn vang vọng
Ngày nay, Đại học Y Hà Nội vẫn tọa lạc tại số 1 Tôn Thất Tùng (quận Đống Đa, Hà Nội) – không xa vị trí ban đầu ở số 19 Lê Thánh Tông. Trường là trung tâm đào tạo bác sĩ, thạc sĩ, tiến sĩ uy tín bậc nhất cả nước, với nhiều thế hệ y bác sĩ xuất sắc đã cống hiến cho nền y tế Việt Nam.
Lịch sử từng có sáu bác sĩ Pháp làm hiệu trưởng không chỉ cho thấy sự giao thoa Đông – Tây trong giáo dục y khoa đầu thế kỷ XX mà còn là minh chứng cho bước chuyển mình mạnh mẽ của tri thức Việt khi tiếp nhận tinh hoa quốc tế để tạo dựng nền y học độc lập, hiện đại và mang đậm bản sắc dân tộc.
