Tết Đoan Ngọ – hay còn gọi là "Tết diệt sâu bọ" – diễn ra vào mùng 5 tháng 5 Âm lịch hằng năm, là một trong những ngày lễ cổ truyền quan trọng của người Việt. Đây không chỉ là dịp để thanh lọc cơ thể, xua đuổi bệnh tật mà còn là thời điểm gia đình sum vầy, dâng lễ cúng tổ tiên cầu mong một năm mạnh khỏe, bình an và may mắn.
Với người Việt, mâm cúng ngày Tết Đoan Ngọ luôn mang đậm giá trị văn hóa và tâm linh. Dưới đây là ba món ăn truyền thống thường có trong mâm cúng ngày lễ này mà bạn nên chuẩn bị để thể hiện lòng thành kính với tổ tiên.
1. Cơm rượu nếp – Món ăn tượng trưng cho sự thanh lọc
Cơm rượu nếp là món đầu tiên được nhắc đến mỗi khi Tết Đoan Ngọ đến. Theo quan niệm dân gian, món ăn này có tác dụng "diệt sâu bọ" trong cơ thể, giúp tiêu hóa tốt hơn trong mùa hè oi bức.
Nguyên liệu chuẩn bị:
- 1kg gạo nếp cái hoa vàng (hoặc nếp cẩm tùy khẩu vị)
- 2 viên men ngọt
- Một ít đường trắng và lá sen
Cách làm:
Vo sạch gạo và ngâm qua đêm. Sau đó đồ xôi đến khi chín, để nguội. Men ngọt giã mịn, rắc đều vào cơm nếp và trộn nhẹ tay. Đặt cơm vào thố sành đã lót lá sen, đậy kín, ủ khoảng 2–3 ngày cho lên men tự nhiên. Khi ăn, có thể cho thêm chút đường để tăng hương vị.
2. Bánh gio – Thanh mát, dễ tiêu hóa
Bánh gio (hay bánh tro) là món bánh truyền thống quen thuộc vào dịp này, có vị thanh nhẹ, tính mát, giúp giải nhiệt và dễ tiêu hóa. Đây cũng là món ăn thể hiện sự thanh khiết, giản dị trong triết lý sống của người xưa.
Nguyên liệu:
- Gạo nếp ngon
- Nước tro (lấy từ tro đốt vỏ đậu hoặc vỏ rơm)
- Lá dong, lá chít để gói
Cách làm:
Ngâm gạo trong nước tro khoảng 20 giờ, sau đó vo sạch lại, để ráo. Gói bánh bằng lá đã được làm sạch, buộc chặt và luộc trong nồi nước lớn khoảng 2–3 tiếng đến khi chín. Bánh gio thường ăn kèm mật mía hoặc đường mía, có vị ngọt thanh, mát lành.
3. Trái cây mùa hè – Dâng hương ngũ quả
Mâm cúng Đoan Ngọ không thể thiếu các loại trái cây đặc trưng của mùa hè như mận, vải, dưa hấu, xoài, thanh long, chuối, mít… Ngoài giá trị dinh dưỡng, trái cây còn tượng trưng cho sự đủ đầy, phúc lộc và may mắn. Gia chủ nên chọn loại quả tươi ngon, màu sắc rực rỡ để tăng tính thẩm mỹ cho mâm lễ.
Ý nghĩa tâm linh và phong tục theo vùng miền
Tết Đoan Ngọ mang giá trị tâm linh sâu sắc trong đời sống người Việt. Người xưa tin rằng, đúng giờ Ngọ (12 giờ trưa), dương khí lên cao nhất, cũng là lúc cơ thể dễ dàng loại bỏ độc tố nếu dùng các món ăn phù hợp. Bởi vậy, việc cúng lễ và ăn cơm rượu, trái cây, bánh tro vào buổi sáng ngày 5/5 âm lịch có ý nghĩa đặc biệt.
Ở từng vùng miền, Tết Đoan Ngọ mang những màu sắc riêng:
- Miền Bắc: Ưa chuộng cơm rượu nếp trắng, bánh gio, mận, vải, kèm theo các món mặn như thịt luộc, trứng vịt lộn.
- Miền Trung: Có thêm bánh ú tro, chè kê và các món chè truyền thống.
- Miền Nam: Thường dùng cơm rượu nếp cẩm, chè trôi nước và nhiều loại trái cây nhiệt đới.
Ngoài ra, một số nơi còn giữ phong tục treo lá ngải cứu, bùa ngũ sắc, hoặc đeo vòng chỉ đỏ cho trẻ nhỏ để xua đuổi tà khí, bảo vệ sức khỏe.
Cách chuẩn bị mâm cúng Tết Đoan Ngọ
Mâm cúng nên được bày biện vào buổi sáng sớm, gồm:
- Hương, đèn, hoa tươi
- Cơm rượu nếp
- Bánh gio hoặc bánh ú
- Trái cây tươi theo mùa
- Trầu cau, nước trà
- Các món mặn (tùy gia đình): xôi, thịt luộc, trứng vịt lộn…
Sau khi thắp hương, gia chủ đọc lời khấn giản dị, bày tỏ lòng biết ơn tổ tiên, mong được phù hộ độ trì cho gia đạo an khang, con cháu mạnh khỏe, học hành tiến bộ, làm ăn phát đạt.
Tết Đoan Ngọ không chỉ là dịp để tiêu trừ bệnh tật mà còn là ngày gia đình đoàn viên, con cháu hướng về cội nguồn. Việc gìn giữ các nghi lễ truyền thống trong ngày này là cách chúng ta kết nối quá khứ – hiện tại, đồng thời nuôi dưỡng bản sắc văn hóa dân tộc trong đời sống hiện đại.
Hãy để Tết Đoan Ngọ năm nay là một dịp đặc biệt để mọi thành viên trong gia đình sum vầy bên mâm cơm ấm cúng, cùng nhau trân trọng những giá trị tinh thần đã gắn bó với người Việt suốt bao đời.
