Giống ớt siêu hiếm từ Peru và hành trình xuất hiện tại Việt Nam
Vài năm trở lại đây, những người quan tâm đến nông nghiệp đặc sản bắt đầu nhắc đến Aji Charapita – giống ớt được xem là đắt nhất thế giới. Kích thước chỉ nhỏ bằng hạt đậu, màu vàng hoặc đỏ rực, Aji Charapita xuất xứ từ vùng rừng phía Bắc Peru, nơi khí hậu ẩm và ổn định quanh năm. Người bản địa coi đây là loại gia vị “đậm chất rừng” bởi hương thơm trái cây nhẹ nhàng nhưng lại sở hữu độ cay đủ khiến người ăn thấy tê đầu lưỡi.
Aji Charapita thuộc nhóm Capsicum Baccatum, có mùi đặc trưng và vị cay dễ lan tỏa nhưng không hắc. Dù chỉ bé bằng đầu ngón tay, sức ảnh hưởng của loại ớt này trong ẩm thực lại rất đáng kể. Khi thêm vào món ăn, Charapita tạo nên độ sâu vị khó lẫn: vừa ngọt, vừa cay, lại thêm chút hương hoa nhẹ như gia vị ủ lâu năm. Các đầu bếp quốc tế thường dùng Charapita trong nước sốt, món sống hoặc nghiền thành bột để tăng chiều sâu hương vị.
Sở dĩ Aji Charapita trở thành gia vị xa xỉ là vì khả năng sinh trưởng khó đoán. Một cây trưởng thành chỉ cao khoảng nửa mét, phải mất gần ba tháng mới bắt đầu đậu quả và mỗi trái chỉ chứa vài chục hạt. Cây cho trái không nhiều và phải thu hoạch thủ công nên sản lượng luôn thấp. Khi thị trường thế giới săn lùng mạnh, giá loại ớt này tăng vọt lên mức khiến nhiều người bất ngờ: chỉ vài chục gam đã có giá tương đương một bữa ăn sang trọng tại nhà hàng 5 sao.
Ít người biết rằng giống ớt này đã có mặt tại Việt Nam từ khoảng năm 2012 thông qua những người chơi cây cảnh và giới nông nghiệp thích thử nghiệm giống mới. Ban đầu, số lượng cây rất hạn chế, chủ yếu trồng thử nghiệm tại một số vùng có khí hậu mát như Lâm Đồng, Sơn La và Hà Tĩnh. Khi điều kiện khí hậu phù hợp, cây sinh trưởng tốt bất ngờ, trái giữ được màu, mùi và độ cay tương đương giống mẹ.
Giá trị kinh tế cao và sự thích nghi đáng ngạc nhiên tại Việt Nam
Nhờ kỹ thuật nuôi cấy mô được áp dụng trong những năm gần đây, Charapita đã “dễ tính” hơn so với giai đoạn đầu mới vào Việt Nam. Cây giống nuôi cấy mô giữ nguyên đặc tính di truyền, khỏe mạnh, rễ phát triển tốt và tỷ lệ ra quả ổn định hơn. Điều này giúp nhiều hộ nông dân mạnh dạn mở rộng diện tích trồng.
Tại Việt Nam, Aji Charapita được bán dưới nhiều dạng: trái tươi, trái sấy, bột ớt và cây giống. Mỗi dạng sản phẩm lại có nhóm khách hàng riêng, trong đó các đầu bếp và nhà hàng cao cấp là những người tìm mua nhiều nhất. Thậm chí, không ít người yêu trồng trọt trong nước sẵn sàng chi hàng trăm nghìn đồng chỉ để sở hữu một cây nhỏ đem về trồng làm cảnh hoặc làm gia vị handmade.
Có thời điểm giá ớt tươi chạm mức 10 triệu đồng mỗi kg, trong khi ớt sấy khô – vốn tốn nhiều công chế biến và bảo quản – có giá gấp nhiều lần. Mức giá ấy cao hơn rất nhiều so với các loại gia vị phổ biến, nhưng nhu cầu không hề giảm bởi nguồn cung ít, cây cho sản lượng thấp và không thể trồng đại trà.
Không chỉ mang lại lợi nhuận, Charapita còn sở hữu giá trị dinh dưỡng đáng kể. Loại ớt này chứa nhiều vitamin C và A, cùng các hợp chất chống oxy hóa tự nhiên. Capsaicin – hoạt chất tạo vị cay – có vai trò tích cực trong việc hỗ trợ chuyển hóa, kích thích tiêu hóa và giúp cơ thể duy trì năng lượng ổn định. Với những người thích ăn cay nhưng không muốn sự gắt nóng kéo dài, Charapita trở thành lựa chọn khá lý tưởng.
Điều khiến nhiều nông dân thích thú là Charapita có tuổi thọ dài. Nếu được chăm sóc đúng kỹ thuật, mỗi cây có thể cho trái trong nhiều năm liên tiếp. Cây cần ánh sáng vừa phải, nhiệt độ ổn định và đất tơi xốp. Những vùng khí hậu mát quanh năm như Lâm Đồng hay một số huyện miền núi phía Bắc được coi là “thiên đường” để giống ớt này phát triển.
Cơ hội mới cho nông nghiệp đặc sản Việt Nam
Sự xuất hiện và phát triển của Aji Charapita tại Việt Nam mở ra một hướng đi mới cho các mô hình nông nghiệp chất lượng cao. Trong bối cảnh nhiều loại nông sản truyền thống đối mặt với tình trạng dư thừa, giá bán bấp bênh, những giống cây có giá trị kinh tế lớn nhưng quy mô nhỏ lại trở thành lựa chọn khôn ngoan.
Charapita không phải là giống có thể trồng đại trà, nhưng chính tính chất “càng hiếm càng quý” lại phù hợp với xu hướng nông nghiệp tinh gọn. Những hộ nông dân biết tận dụng kỹ thuật, biết giữ chất lượng giống và đảm bảo đầu ra ổn định hoàn toàn có thể thu lợi nhuận cao mà không cần diện tích đất lớn.
Đối với người tiêu dùng, sự có mặt của Aji Charapita tại Việt Nam giúp họ tiếp cận một trong những loại gia vị độc đáo nhất thế giới với giá mềm hơn so với nhập khẩu trực tiếp. Các đầu bếp trẻ có thêm nguyên liệu để sáng tạo món ăn. Nhiều người trồng amateur cũng có thể tự gieo hạt, tự chăm cây và thưởng thức thành quả ngay tại nhà.
Kết bài
Từ một giống ớt chỉ xuất hiện trong thực đơn của các nhà hàng cao cấp quốc tế, Aji Charapita nay đã trở thành một phần của nông nghiệp Việt Nam. Nhỏ bé nhưng giá trị lớn, khó trồng nhưng đầy tiềm năng, loại gia vị “bé bằng hạt đậu” này đang góp phần kể câu chuyện mới về sự linh hoạt và sáng tạo của người trồng Việt. Trong tương lai, rất có thể Charapita sẽ trở thành biểu tượng mới của nông nghiệp đặc sản — nơi chất lượng được đặt lên hàng đầu và giá trị được tạo nên từ sự tỉ mỉ từng milimet.
