Người Việt sống giữa kho thuốc mà không hay" – câu nói này phần nào phản ánh đúng thực trạng hiện nay, khi nhiều loại cây cỏ mọc hoang dại quanh ta lại chính là những thảo dược quý giá.
Thế nhưng, do thiếu hiểu biết, không ít loài trong số đó bị xem là cỏ dại và bị loại bỏ một cách đáng tiếc.Theo lương y Bùi Đắc Sáng (Hội Đông y Hà Nội), có ít nhất 3 loại rau dại quen thuộc vừa có thể dùng làm món ăn, vừa mang giá trị dược liệu cao, rất đáng để khai thác và sử dụng trong đời sống hàng ngày.
1. Rau xuyến chi
Vào mùa xuân, cây xuyến chi mọc xanh tốt với những chồi non mướt mát – một nguồn nguyên liệu tự nhiên giàu dinh dưỡng mà nhiều người thường nhầm là cỏ dại và bỏ qua. Thay vì nhổ bỏ, bạn hoàn toàn có thể thu hái xuyến chi để chế biến thành các món ăn thanh mát và có lợi cho sức khỏe.
Xuyến chi còn có nhiều tên gọi khác như đơn kim, cúc áo, quỷ châm thảo… Theo Đông y, loài cây này có vị đắng, tính bình, mang lại tác dụng thanh nhiệt, giải độc, khu phong, hoạt huyết, tiêu viêm và làm tan máu tụ. Phần thân và lá (trừ rễ) đều có thể sử dụng làm thuốc.
Dân gian thường dùng xuyến chi để hỗ trợ điều trị các chứng bệnh như viêm họng, nhiễm trùng đường hô hấp, viêm ruột, tiêu hóa kém, đau nhức xương khớp và cả sốt rét. Y học hiện đại cũng ghi nhận một số hoạt chất trong xuyến chi – đặc biệt là flavonoid và polyynes – có khả năng chống oxy hóa, kháng khuẩn, hỗ trợ điều trị tiểu đường và ức chế tế bào ung thư.
Tuy nhiên, lương y Bùi Đắc Sáng lưu ý: Việc sử dụng xuyến chi làm thuốc cần tuân thủ liều lượng và có sự hướng dẫn từ người có chuyên môn để đảm bảo an toàn.
2. Cỏ thài lài trắng
Thài lài trắng là loài cây dại quen thuộc, thường mọc ở những nơi ẩm thấp, ven đường hoặc bờ ruộng. Dù dễ tìm và mọc dày đặc, loài cây này thường bị nhổ bỏ vì ít người biết tới công dụng quý của nó.
Lá và ngọn non của thài lài có thể dùng để nấu canh hoặc luộc ăn – vừa mát lành lại có tác dụng giải nhiệt. Theo Đông y, thài lài trắng có vị ngọt nhạt, tính hơi lạnh, giúp lợi tiểu, tiêu viêm, tiêu sưng và thanh nhiệt cơ thể.
Toàn cây thài lài đều có thể thu hái quanh năm để làm thuốc, dùng tươi hoặc phơi khô đều được. Đây là một trong những loại rau dại vừa dễ chế biến, vừa mang lại nhiều giá trị cho sức khỏe mà bạn không nên bỏ lỡ.
3. Cúc tần
Cúc tần là loài cây quen thuộc với người Việt, không chỉ được dùng làm rau ăn mà còn là một vị thuốc dân gian với nhiều lợi ích cho sức khỏe.
Theo Đông y, cúc tần có vị đắng, tính mát, tác động chủ yếu đến phế và thận. Từ lâu, dân gian đã dùng cúc tần để hỗ trợ điều trị cảm mạo, sốt, rối loạn tiêu hóa, ăn uống kém, bí tiểu, tiểu buốt, đau nhức xương khớp và tình trạng mệt mỏi kéo dài.
Y học hiện đại cũng ghi nhận giá trị dược lý của cúc tần. Tinh dầu từ lá chứa các hoạt chất như camphor, borneol, cineol, limonen… có khả năng kháng khuẩn, kháng nấm mạnh. Rễ cây còn giúp ức chế phản ứng viêm gây sưng đau khớp, trong khi các chất như β-sitosterol và stigmasterol được chứng minh có tác dụng hỗ trợ điều trị tiểu đường và trung hòa nọc độc rắn.
Dù cúc tần rất tiềm năng về dược tính, lương y khuyến cáo không nên tự ý lạm dụng. Trước khi dùng để chữa bệnh, cần tham khảo ý kiến chuyên môn nhằm đảm bảo an toàn và hiệu quả, tránh tương tác với các thuốc khác.
