Ông chính là Định Quốc Công Nguyễn Bặc, một trong những nhân vật kiệt xuất của triều Đinh, đóng vai trò quan trọng trong việc giúp vua Đinh Tiên Hoàng (Đinh Bộ Lĩnh) thống nhất đất nước bằng cách đánh bại mười hai sứ quân.
Theo tài liệu trong sách Đại Việt sử ký toàn thư, Nguyễn Bặc (924 - 979) sinh ra ở làng Đại Hữu, thuộc tổng Đại Hoàng, hiện nay là xã Gia Phương, huyện Gia Viễn, tỉnh Ninh Bình. Ông là con trai của Nguyễn Thước, một nha tướng dưới quyền Dương Đình Nghệ.
Khi còn nhỏ, Nguyễn Bặc đã trở thành bạn thân thiết của Đinh Bộ Lĩnh. Hai người không chỉ học tập và lớn lên cùng nhau mà còn kết nghĩa như anh em, cùng chung chí hướng trong cuộc khởi nghĩa tại Linh Sơn, Hoa Lư.
Khi còn nhỏ, Nguyễn Bặc đã trở thành bạn thân thiết của Đinh Bộ Lĩnh
Theo tư liệu từ nguồn sử và tộc phả, ông Đinh Văn Đậu, chi trưởng họ Đinh và là hậu duệ thứ 43 của dòng tộc Đinh Tiên Hoàng, đã chia sẻ: “Cụ Nguyễn Bặc, sinh năm 924, là bạn thân với vua Đinh. Khi còn nhỏ, vua Đinh cùng bốn người bạn khác, bao gồm Nguyễn Bặc, Đinh Điền, Trịnh Tú và Lưu Cơ, thường cùng nhau chăn trâu và tập luyện võ thuật. Sau khi thống nhất mười hai sứ quân để dẹp loạn và lên ngôi, Đinh Tiên Hoàng đã phong cho các chức sắc, trong đó Nguyễn Bặc được bổ nhiệm làm Định Quốc Công tể tướng, tôn vinh lòng trung thành của ông đối với vua Đinh”.
Với những đóng góp quan trọng trong công cuộc dẹp loạn và xây dựng đất nước, năm Tân Mùi (971), Nguyễn Bặc được vua Đinh phong tặng các danh hiệu Khai quốc công thần, Phụ quốc, Thừa tướng, và Thái tể Định Quốc Công, trở thành vị tể tướng đầu tiên trong lịch sử Việt Nam vào thế kỷ X.
Trong gần một thập kỷ, từ năm 971 đến 979, Nguyễn Bặc đã có nhiều đóng góp đáng kể cho công việc quản lý nhà nước, ngoại giao và củng cố nền độc lập. Về mặt ngoại giao, ông đã hỗ trợ vua Đinh thiết lập quan hệ ngang hàng với nhà Tống, khiến triều đình Tống công nhận nước ta như một quốc gia độc lập.
Trong lĩnh vực nội trị, ông đã hỗ trợ vua Đinh thiết lập một chính quyền phong kiến trung ương vững chắc, loại bỏ sự phân tán quyền lực của các sứ quân. Đồng thời, ông cũng đóng góp vào việc xây dựng những thành trì và cung điện, từ đó thúc đẩy sự phát triển kinh tế và nông nghiệp trong cả nước. Những nỗ lực này đã góp phần tạo nên một nền tảng ổn định và phát triển cho triều đại.
Về quân sự, Nguyễn Bặc đã góp phần quan trọng trong việc tổ chức một đội quân thống nhất, dưới sự chỉ huy của Lê Hoàn, tạo ra sức mạnh quân sự đáng kể để đánh bại các cuộc xâm lược từ nhà Tống sau này.
Về quân sự, Nguyễn Bặc đã góp phần quan trọng trong việc tổ chức một đội quân thống nhất
Sau khi vua Đinh Tiên Hoàng qua đời, Nguyễn Bặc và Đinh Điền đảm nhận trách nhiệm phụ chính cho Đinh Phế Đế. Là những trung thần trung thành của triều Đinh, họ không thể chấp nhận việc nhà Lê tiếp quản quyền lực vào thời điểm đó. Với quyết tâm bảo vệ ngai vàng, Nguyễn Bặc và Đinh Điền đã cùng với Phạm Hạp khởi nghĩa chống lại Lê Hoàn. Tuy nhiên, cuộc khởi nghĩa này đã thất bại, dẫn đến việc Nguyễn Bặc bị bắt giữ. Ông qua đời khi mới chỉ 56 tuổi.
Sau khi ông mất, triều thần đã thu dọn thi thể của Nguyễn Bặc và đưa về an táng tại Đàm thôn, một khu đất bên dòng sông Chanh, thuộc về khu vực ngoại ô thành Hoa Lư. Hình ảnh này không chỉ ghi dấu cuộc đời và sự nghiệp của ông, mà còn là biểu tượng cho lòng trung thành và sự hy sinh của ông đối với triều đình Đinh trong những thời khắc khó khăn.
Với những đóng góp và công lao to lớn, Thái tể Định Quốc Công Nguyễn Bặc được triều Nguyễn tri ân bằng việc thờ tự tại quốc miếu. Nhiều cộng đồng làng xã cũng đã tôn vinh ông làm thành hoàng và lập bàn thờ tại đình làng. Đặc biệt, tại đình làng Ngô Khê Hạ, thuộc xã Ninh Hòa, huyện Hoa Lư, tỉnh Ninh Bình, cư dân nơi đây vẫn gìn giữ một bức tượng được tạo ra từ gỗ quý, nhằm tôn vinh và tri ân ông.
Hàng năm, vào ngày 15 tháng 10 âm lịch – ngày ông bị xử án, các nơi thờ tự đều long trọng tổ chức lễ giỗ để tưởng nhớ và tri ân những cống hiến của ông. Đây là dịp để bà con ghi nhớ về lòng trung thành và những hy sinh của Nguyễn Bặc cho đất nước, thể hiện sự tôn kính sâu sắc đối với một nhân vật lịch sử có ảnh hưởng lớn trong thời kỳ đầy biến động đó.
