Những thú chơi “thú cưng” độc đáo
Thời Tiền Lê
Dưới thời Tiền Lê (980-1009), vua Lê Hoàn, nguyên là một vị tướng lĩnh, đã lên nắm quyền nhờ sự ủng hộ của quan viên và nhân dân.
Trong quá trình phát triển của lịch sử phong kiến Việt Nam, Lê Hoàn không chỉ ghi dấu ấn với những chiến công hiển hách chống lại quân xâm lược Tống ở phía Bắc và Chiêm Thành ở phía Nam, mà ông còn được biết đến với những thành tựu nổi bật trong quan hệ đối ngoại, cũng như công cuộc xây dựng và phát triển quốc gia Đại Cồ Việt.
Lê Hoàn được nhớ đến như một nhà vua thân thiện và gần gũi với nhân dân. Có câu chuyện nổi tiếng được lưu truyền trong lịch sử về việc ông đã cùng người dân cuốn ống quần lên và điều khiển đôi trâu để cày ruộng trong ngày đầu năm mới.
Dù không có nhiều tài liệu chi tiết về hoàng cung thời Tiền Lê, thông qua những bản ghi chép còn lại, có thể hình dung được rằng trong cung đình thời kỳ đó, vua Lê Hoàn đã nuôi dưỡng các loại thú dữ như trăn, rắn, hổ, v.v.
Thời nhà Lý
Trong thời nhà Lý (1009-1025), các loài động vật được giữ làm thú cảnh trong hoàng cung đã thay đổi, bao gồm những con rùa, voi, và hươu nai đặc biệt.
Trong thời kỳ hoàng kim, các vua nhà Lý nhận được nhiều động vật hiếm và độc đáo từ người Chiêm Thành, các châu, quận và thần tử dâng tặng.
Trải qua ba triều đại của các vua Lý Thái Tông, Lý Thánh Tông và Lý Nhân Tông, Đại Việt đã chứng kiến sự thịnh vượng và phát triển không ngừng. Theo "Đại Việt sử ký toàn thư", vào năm 1061, Lý Thánh Tông nhận được voi trắng từ Châu La Thuận và rùa ba chân có sáu đồng tử từ quận Gia Lâm.
Khi Lý Nhân Tông lên ngôi (1072-1127), người thần tử tên Nguyễn Viễn đã tặng cho vua một con rùa sáu chân có khắc chữ trên mai vào mùa xuân năm 1086. Dưới thời trị vì của Lý Thần Tông (1128-1138), việc sưu tập những động vật lạ và quý hiếm trở nên phổ biến hơn.
Hiểu rõ sở thích của nhà vua, nhiều người đã dâng tặng các loại vật lạ như hươu trắng, rùa có chữ, chim sẻ, cá sấu, cá sông và các loại cây cảnh; cá nhân như Lý Lộc, Lý Tự Khắc dù chỉ là quan vụ nhỏ nhưng vì đã dâng hươu trắng quý hiếm mà được phong chức quan cao. Bên cạnh đó, cũng xuất hiện nhiều quan lại tìm cách nịnh bợ, thể hiện qua việc họ cũng góp phần vào sở thích săn lùng thú vị của nhà vua.
Voi là một con vật xuất hiện rất nhiều trong lịch sử thời nhà Lý
Thời nhà Trần
Nếu như thời nhà Lý, việc nuôi voi quý và rùa kỳ lạ là sở thích của vua chúa thì đến thời nhà Trần (1225-1293), có thể do nguồn gốc từ ngư dân ở vùng biển, cung điện nhà Trần đã xây dựng một ao hồ lớn để nuôi những loài cá quý hiếm.
Các ghi chép cổ xưa mô tả một hồ nước trong vườn ngự, gắn liền với khu vực hậu cung có tên là Lạc Thanh Trì, nơi trồng trúc, thông và các loài hoa đặc biệt.
Hồ này được thiết kế thông đạo với các dòng sông xung quanh, và bên cạnh đó còn có các ao nhỏ. Trong những hồ nước mặn này, người ta thả nhiều loại cá biển như đồi mồi, ba ba, trong khi hồ nước ngọt nuôi cá như cá diếc với đuôi đỏ và vẩy bạc, và một số hồ khác còn nuôi cá sấu.
Không chỉ có cá, dòng họ nhà Trần còn có niềm đam mê với việc nuôi hổ. Một sự kiện đặc biệt trong triều đại này là một con hổ đã từng làm hoàng gia hoảng sợ: một tù trưởng từ vùng núi đã dâng lên triều đình một con hổ lớn với bộ lông vằn đen và vàng, lưng thẳng và bụng thon.
Khi con hổ này được thả ra khỏi lồng trong trạng thái đói, nó lao vào vua và hoàng hậu, khiến cận vệ và phi tần phải hoảng hốt.
Thời nhà Trần từng có một nơi tên Lạc Thanh Trì nuôi rất nhiều loài cá độc đáo.
Thời nhà Hậu Lê
Trong thời đại nhà Hậu Lê (1428-1527), việc giữ thú nuôi trong hoàng cung vẫn được duy trì. Đặc biệt, vào thời kỳ Lê Thánh Tông cai trị (1460-1497), ông đã cho xây dựng thêm tám cung điện và thành lập Thượng Lâm uyển, một khu vườn dành riêng để nuôi đa dạng các loài động vật. Dù không ghi chép chi tiết về tất cả các loài thú, nhưng biết được rằng nai, hươu, thỏ, và một số loài khác đã được nuôi tại đây.
Trong giai đoạn này, lần đầu tiên chó được nhắc đến như một phần quan trọng trong lịch sử. Đó là đội quân chó chiến của Nguyễn Xí thời Lê Lợi, được mô tả là những chiến binh bốn chân mạnh mẽ nhất trong lịch sử Việt Nam.
Dấu ấn lịch sử
Trong kỳ nguyên nhà Lý, voi không chỉ là biểu tượng của sức mạnh mà còn là nhân vật chủ chốt trong nhiều sự kiện lịch sử của Đại Việt. Voi đã từng trở thành phương tiện để trao đổi lãnh thổ, thắt chặt mối quan hệ với nước Tống, và đặc biệt, đã trở thành biểu tượng cho một kỷ nguyên của đất nước dưới thời Lý Thần Tông.
Ví dụ nổi bật là vào năm 1068, dưới triều đại của Lý Thánh Tông, vị vua này nhận được hai con voi trắng quý giá từ châu Lạng. Vua Lý Thánh Tông coi đây là điềm lành và quyết định đổi niên hiệu thành Thiến Huống Bảo Tượng, ý nghĩa là 'Trời ban voi quý', hi vọng voi sẽ đem lại may mắn và thịnh vượng cho quốc gia.
Khoảng một thập kỷ sau, Đại Việt đã phải đối mặt với cuộc xâm lược của nhà Tống dưới sự chỉ huy của Quách Quỳ. Tuy nhiên, dưới sự lãnh đạo của danh tướng Lý Thường Kiệt, quân Đại Việt đã đánh lui được quân xâm lược tại sông Như Nguyệt. Quách Quỳ sau đó lui quân về biên giới và chiếm giữ châu Quảng Nguyên.
Đến năm 1078, Lý Nhân Tông đã sai Đào Tông Nguyên mang năm con voi tặng nhà Tống, như một nỗ lực ngoại giao nhằm đòi lại châu Quảng Nguyên, cũng như giải thoát cho những người dân của các châu bị bắt làm tù binh trước đó. Cuối cùng, qua những cuộc đàm phán này, nhà Tống đã trả lại châu Quảng Nguyên cho Đại Việt.
Trong giai đoạn đầu của triều đại nhà Trần, có một phong tục đặt tên theo tên các loài cá cho những thành viên trong dòng họ, như: Trần Lý được đặt theo tên cá chép, Trần Thừa theo tên cá dưa, Trần Liễu theo tên cá leo, và Trần Thị Dung theo tên cá ngừ. Điều này phản ánh nguồn gốc làm nghề đánh cá của tổ tiên nhà Trần, và việc lấy tên các loài cá để đặt tên cho con cháu là để tưởng nhớ đến nguồn cội.
Bên cạnh đó, triều Trần còn nổi tiếng với phong tục xăm hình rồng trên đùi. "Đại Việt sử ký" ghi lại lời của vị Thượng hoàng: "Nhà ta từ xưa sống ở vùng hạ lưu, hào sảng và yêu thích sức mạnh, thường xăm hình rồng lên đùi; đàn ông nhà ta theo nghề võ, xăm rồng là để nhớ về cội nguồn."
Truyền thống xăm hình rồng có nguồn gốc xa xưa, đến từ thời Bách Việt, khi người dân thường bị loài Giao Long quấy phá. Vua của họ đã ra lệnh cho dân chúng xăm hình rồng lên người, với niềm tin rằng loài dưới nước sẽ không làm hại người mang hình ảnh của chúng. Tục lệ này tiếp diễn cho đến thời Trần Anh Tông, khi nó bắt đầu suy giảm.
Đội quân khuyển có một không hai thời nhà Lê
Chuyển sang thời nhà Lê, hình ảnh đội quân chó săn của Nguyễn Xí, với hơn 100 con, đã trở thành một phần quan trọng của lịch sử. Nguyễn Xí, một tướng lĩnh xuất sắc dưới thời Lê Lợi, đã cùng anh trai mình chiến đấu bên cạnh vị vua vĩ đại này. Lê Lợi ghi nhận sự thông minh và linh hoạt của Nguyễn Xí bằng cách giao cho ông trách nhiệm nuôi dưỡng và huấn luyện đàn chó săn lớn, với việc sử dụng tiếng nhạc làm tín hiệu để điều khiển chúng.
Theo "Đại Việt thông sử" của Lê Quý Đôn, Nguyễn Xí đã quản lý và huấn luyện đàn chó một cách chặt chẽ, sử dụng chuông để phân phát thức ăn và chỉ huy chúng tiến thoái một cách ngăn nắp. Trong chiến dịch, đội quân chó của ông đã trở thành lực lượng đặc biệt, sẵn sàng cho các hoạt động săn mồi và chiến đấu, khiến kẻ địch sợ hãi.
Đoàn quân chó của Nguyễn Xí không chỉ giúp nghĩa quân săn thú, bắt chim trong những thời kỳ khó khăn mà còn tham gia trực tiếp vào chiến trận, làm cho quân địch hoang mang. Có những lúc, số lượng của đội quân chó săn này tăng lên tới 500 con, và chúng được đối xử như những chiến binh thực thụ, thậm chí còn được trang bị áo giáp để bảo vệ trong chiến đấu.
