An Tư công chúa, còn gọi là Thiên Tư công chúa, là con gái út của vua Trần Thái Tông (1218-1277), là em gái của vua Trần Thánh Tông. Tuy nhiên, cuộc đời của An Tư công chúa được sử Việt chép rất sơ lược, không rõ cả năm sinh năm mất.
Nói về công chúa An Tư, sách Đại Việt sử ký toàn thư ghi ngắn gọn: "Vua Trần sai người đưa công chúa An Tư đến cho Thoát Hoan là có ý làm giảm bớt tai họa cho nước vậy".
Nàng công chúa chấp nhận hy sinh vì nước
Ảnh minh họa.
Đầu năm 1285, quân đội nhà Nguyên đã đánh tới Gia Lâm vây hãm Thăng Long. Thánh Tông Thái thượng hoàng và vua Trần Nhân Tông đi thuyền nhỏ ra vùng Tam Trĩ, còn thuyền ngự thì đưa ra vùng Ngọc Sơn để đánh lạc hướng đối phương nhưng quân Nguyên vẫn phát hiện ra. Ngày 9/3 cùng năm, thủy quân Nguyên đã bao vây Tam Trĩ suýt bắt được hai vua.
Trước tình thế giặc mạnh và tấn công như vũ bão, nhiều tôn thất nhà Trần như Trần Nhượng và Hoàng thân Trần ích Tắc... mang gia quyến chạy sang trại giặc. Bấy giờ tướng Trần Khắc Chung được sai đi sứ để làm chậm tốc độ tiến quân của giặc nhưng không có kết quả. Trong lúc đó, cần phải có thời gian để củng cố lực lượng, tổ chức chiến đấu phản công, kế sách đối phó hữu hiệu nhất đó chính là "Mỹ nhân kế".
Nhằm mục đích có thời gian để củng cố lực lượng, Thượng hoàng Trần Thánh Tông bất đắc dĩ phải dâng em gái út của mình chính là An Tư công chúa cho tướng Thoát Hoan để tạm cầu hòa. Sau đó, quân Trần bắt đầu phản công, quân Nguyên đại bại. Trấn Nam vương Thoát Hoan, con trai của Hốt Tất Liệt đã phải "chui vào cái ống đồng để lên xe bắt quân kéo chạy" để về Tàu.
Sự lãng quên đến công lao của công chúa An Tư
Với một trọng trách vô cùng nặng nề được vua giao phó, Công chúa An Tư sang trại giặc không phải với tư cách đi lấy chồng mà là vật cống nạp, cũng còn là một người nội gián.
Có một điều chắc chắn là kể từ tháng tư năm 1285, sau khi An Tư công chúa chung sống bên cạnh tướng giặc Thoát Hoan, chính những bí mật quân sự của giặc đã được tiết lộ qua An Tư và cũng vì đắm say nhan sắc của An Tư, đã tạo cơ hội cho quân nhà Trần bắt đầu phản công hầu khắp các mặt trận khiến cho quân giặc Nguyên đại bại, Thoát Hoan phải chui vào ống đồng trốn qua bên kia biên giới.
Tuy nhiên, một bí mật mãi không tìm ra đó là trong cuộc chiến tranh ấy việc sống chết của công chúa An Tư như thế nào.
Theo giáo sư Phạm Đức Dương, Chủ tịch Hội Khoa học Đông Nam Á cho rằng nhà Trần đã trở thành triều đại vinh quang nhất trong lịch sử Đại Việt vì đã 3 lần chiến thắng quân Nguyên. Trong chiến công chung đó người ta ghi nhận sự đóng góp, hy sinh thầm lặng của những người phụ nữ, trong số ấy có công chúa An Tư
Tuy nhiên, nàng công chúa An Tư ấy vì đất nước đã chấp nhận gian nan, hy sinh. Sau chiến thắng quân Nguyên, tháng 7/1285, vua trở về kinh thành hân hoan làm lễ tế cáo tại lăng miếu, khen thưởng các công thần, truy phong các tướng lĩnh, nhưng không hề nhắc đến công lao của công chúa An Tư. Không biết nàng còn sống hay đã chết trong đám loạn quân? Hoặc có khi nàng được đưa về phương Bắc.
