Nam Phương tên khai sinh Nguyễn Hữu Thị Lan. Bà sinh ngày 4/12/1914 tại Huyện Kiến Hòa, Tỉnh Định Tường (nay thuộc Thị Xã Gò Công,Tỉnh Tiền Giang). Bà cùng Thừa Thiên Cao Hoàng hậu (chính thất của vua Gia Long) là 2 người trong hoàng tộc nhà Nguyễn mang tước vị hoàng hậu khi còn sống. Đây là triều đại rất ít khi lập hoàng hậu, cao nhất chỉ là hoàng quý phi.
Xuất thân "con nhà giàu"
Nguyễn Hữu Thị Lan xuất thân trong một gia đình Công giáo giàu có bậc nhất miền Nam thời bấy giờ. Bà còn có tên thánh là Marie Thérèse. Ông ngoại của bà là Huyện Sỹ Lê Phát Đạt - một trong 4 người giàu nhất nước Việt Nam những năm đầu của thế kỷ 20.
Từ nhỏ, bà và chị gái đã được cha mẹ cưng chiều hết mực, có cuộc sống an nhàn. Năm 12 tuổi, bà được gia đình gửi sang Pháp và theo học ở trường Couvent des Oiseaux - một trường nữ danh tiếng ở Paris do các nữ tu điều hành.
Hoàng hậu Nam Phương thuở là nữ sinh.
Tháng 9/1932, sau khi đỗ tú tài toàn phần (tương đương với việc tốt nghiệp THPT hiện nay), bà trở về Việt Nam.
Bà gặp được vua Bảo Đại trong một cuộc yến tiệc tại khách sạn La Palace nổi tiếng của Đà Lạt. Nổi tiếng xinh đẹp, nên ngay từ lần gặp đầu tiên, Nguyễn Hữu Thị Lan đã khiến nhà vua say đắm. Trong cuốn Con rồng Việt Nam, nhà vua viết: "Lan có một vẻ đẹp thùy mị của người con gái miền Nam, hiền lành và quyến rũ làm tôi say mê".
Được biết, Nguyễn Hữu Thị Lan đã được vinh danh tại nhiều cuộc thi sắc đẹp và 3 lần giành giải Hoa hậu Đông Dương.
Điều kiện "thách cưới" đặc biệt với nhà vua
Nguyễn Hữu Thị Lan mang quốc tịch Pháp và là người Công giáo nên cuộc hôn nhân của bà và vua Bảo Đại gặp nhiều phản đối.
Khi đó, nhà gái ra điều kiện "thách cưới" cho vua Bảo Đại là phải tấn phong Nguyễn Hữu Thị Lan làm Hoàng hậu Chánh cung ngay trong ngày cưới. Đây là điều khiến các quan trong triều không hài lòng bởi trong 13 triều vua nhà Nguyễn chỉ có 2 trường hợp được phong hoàng hậu khi còn sống.
Ngoài ra, bà cũng được phép giữ đạo Công giáo và sau này các con phải được rửa tội theo giáo luật Công giáo.
Khi đó, nhà vua từ chối cuộc hôn nhân do mẹ là thái hậu Từ Cung sắp đặt. Người mà thái hậu lựa chọn là con của của một vị phó bảng quê ở Phong Điền (Thừa Thiên). Vua Bảo Đại khẳng định với mẹ, nếu không lấy được Thị Lan, ông sẽ sống độc thân suốt đời.
Đến ngày 20/3/1934, Bảo Đại làm đám cưới với Nguyễn Hữu Thị Lan và tấn phong bà làm Nam Phương hoàng hậu.
Sau khi tấn phong, Nam Phương hoàng hậu được vua Bảo đại ban nhiều đặc ân sánh ngang với vua chúa thời bấy giờ. Bà được tự do diện phục sức màu vàng - màu sắc chỉ có vua chúa mới được được sử dụng. Bà cũng dọn về ở trong điện Kiến Trung cùng nhà vua - nơi đã được tân trang sửa chữa theo kiến trúc phương Tây, như một cách để bà thấy sự quen thuộc của những ngày tháng sống ở Pháp.
Hình ảnh của Nam Phương hoàng hậu xuất hiện trên 2 con tem.
Với tư cách là hoàng hậu, Nam Phương giúp chồng ngoại giao, đón tiếp khách quốc tế, giao tiếp với người Pháp. Bà còn là vị đệ nhất phu nhân Việt Nam đầu tiên được giao phụ trách các công việc xã hội, làm công tác khuyến học, khen thưởng học sinh giỏi, giúp đỡ người nghèo, đề cao vai trò của người phụ nữ trong xã hội.
Sau nhiều năm chung sống, Hoàng hậu Nam Phương và vua Bảo Đại sau đó có với nhau 5 người con, 2 hoàng tử và 3 công chúa.
