Trái me, trái sấu, trái tai chua... là những loại quả tạo ra hương vị chua cho một số món ẩm thực ở miền Bắc, tuy nhiên khi nhắc đến trái dọc thì có lẽ nhiều người vẫn còn xa lạ.
Tại chợ Hà Đông (Hà Nội) vào mùa hè, chị Hoa bán trái dọc và chia sẻ: "Trái dọc có một hương vị chua thanh tao, khác biệt so với trái sấu hay quả chanh. Loại quả này là đặc sản của Phú Thọ, Hòa Bình, Lạng Sơn... Trái dọc có vị chua nhẹ nên khi nấu canh cá tạo cảm giác rất mát lành, ngon miệng. Đối với bà con Phú Thọ, trái dọc là thành phần không thể thiếu trong những nồi canh chua cá, nếu thiếu đi thì hương vị chua đặc trưng không thể nào có được, trái sấu hay me cũng không thể thay thế. Sự tò mò khiến nhiều người mua về thử nấu xem sao".
Trái dọc có một hương vị chua thanh tao, khác biệt so với trái sấu hay quả chanh
Quả dọc được chị Hoa bán với giá khoảng 50.000 đến 70.000 đồng mỗi kg, tùy vào từng thời điểm. Chị Hoa chia sẻ thêm rằng ở Phú Thọ, trái dọc là thành phần quen thuộc để tạo vị chua cho các món ăn, nhất là canh cá và bún riêu. Tại Hà Nội, loại quả này gần như còn mới mẻ với nhiều người, vì thế chị đã quyết định mang nó ra chợ để bán thử.
"Ban đầu khi tôi bắt đầu bán, mọi người đi ngang qua đều tò mò hỏi đây là loại quả gì, có hương vị như thế nào, nấu như thế nào. Sau một thời gian, mọi người bắt đầu mua về thử và bị hấp dẫn bởi vị chua đặc trưng của trái dọc. Những năm tiếp theo, cứ đến mùa tôi chưa kịp bày hàng ra đã có khách đặt mua. Vào những ngày hè, đôi khi tôi bán được hàng chục kg. Những ai đã quen với trái dọc thì cảm thấy hạnh phúc khi giờ đây có thể tìm mua loại quả quê hương tại thành phố một cách dễ dàng", chị Hoa kể.
Anh Toàn, người cũng bán trái dọc tại chợ chung cư, cho biết trái dọc mọc nhiều ở những vùng đồi núi của Phú Thọ như Yên Lập, Thanh Thủy, Hạ Hòa... Một lần về quê, anh đã mang trái dọc xuống bán và nhanh chóng nhận được sự quan tâm từ khách hàng, do đó mỗi mùa dọc đến, anh lại nhờ người nhà gửi hàng xuống chợ chung cư để bán.
Những ai đã quen với trái dọc thì cảm thấy hạnh phúc khi giờ đây có thể tìm mua loại quả quê hương tại thành phố một cách dễ dàng
Anh Toàn giải thích rằng quá trình chế biến quả dọc không hề giản đơn, khác biệt so với các loại quả chua khác như me hay sấu. Đầu tiên, quả dọc tươi cần được rửa sạch, sau đó đem nướng trên bếp than cho đến khi lớp vỏ chuyển sang màu vàng nhằm giảm lượng nhựa, tiếp theo là loại bỏ hạt và chỉ giữ lại phần cùi để chế biến. Anh Toàn nhấn mạnh: "Nếu không thực hiện đúng cách, nhựa từ quả dọc có thể làm vàng nồi nấu, vàng tay và thậm chí làm vàng răng khi ăn. Nhưng một khi đã thử các món ăn chua nấu từ quả dọc, hẳn sẽ mê mẩn bởi hương vị đặc trưng, rất cuốn hút của nó."
Món canh cá nấu quả dọc
Về việc bảo quản, quả dọc tươi có thể giữ được trong ngăn mát của tủ lạnh từ 15 đến 20 ngày. Nếu được hút chân không và cất trong ngăn đá, thời gian bảo quản có thể kéo dài từ 2 đến 3 tháng. Để duy trì độ tươi lâu hơn, quả dọc khi chín tới có màu xanh đậm thường được thái nhỏ và phơi hoặc sấy khô, sau đó cất giữ để sử dụng dần dần.
Quả dọc là sản phẩm của cây dọc, một loại thực vật có đặc điểm u lồi với chiều cao trung bình dao động từ 10 đến 15 mét. Cây này có cành mọc ngang, chứa mủ màu vàng, và lá mọc theo cặp đối xứng. Hoa của cây dọc là hoa đơn tính. Cây này ưa thích môi trường nơi có ánh sáng và độ ẩm cao, đồng thời có khả năng tồn tại qua những thời kỳ hạn hán. Cây dọc có thể được trồng từ hạt hoặc từ cây giống. Quả dọc được biết đến không chỉ ở Việt Nam mà còn phổ biến ở nhiều khu vực khác như Lào, Trung Quốc và Đài Loan.
