Từ xa xưa, dân gian đã lưu truyền nhiều câu nói ca ngợi giá trị dinh dưỡng của lươn như: "Mùa hè bổ, lươn đồng là số một" hay "Nhẹ hè, lươn tốt như nhân sâm". Những câu nói ấy cho thấy lươn từ lâu đã được xem là thực phẩm giàu dưỡng chất, rất tốt cho sức khỏe.
Thế nhưng, không phải loại lươn nào cũng an toàn để ăn. Người xưa từng răn dạy: "Dù nghèo cũng không nên ăn lươn vàng" – hàm ý nhấn mạnh đến một số loại lươn có thể gây hại, cần tránh tuyệt đối. Trong đó, "lươn trông trăng" là loại được xem là nguy hiểm nhất, luôn nằm trong danh sách kiêng kỵ.
Vậy "lươn trông trăng" là gì mà lại khiến người xưa cảnh báo gay gắt đến vậy? Câu trả lời có thể khiến bạn phải suy nghĩ lại trước khi chọn mua lươn về ăn.
“Lươn trông trăng” là gì? Liệu loài lươn kỳ lạ này có thực sự tồn tại ngoài đời thực?
Dân gian vẫn lưu truyền những câu chuyện ly kỳ về một loài lươn đặc biệt được gọi là “lươn trông trăng” – một dạng lươn đồng có kích thước lớn bất thường cùng nhiều đặc điểm kỳ lạ.
Người ta kể rằng loài lươn này thường ăn xác động vật chết như chó, mèo ở đồng ruộng – điều khiến nhiều người e ngại. Đặc biệt, chúng được cho là hay xuất hiện vào những đêm trăng tròn, ngẩng đầu hướng về phía trăng như thể đang “trông trăng”, vì vậy mới có cái tên lạ lùng ấy.
Từ những truyền thuyết này, dân gian cho rằng loại lươn này không nên ăn, thậm chí có nơi còn tin rằng “lươn trông trăng” mang theo độc tố, ăn vào dễ bị ngộ độc, nguy hiểm tới tính mạng.
Nhưng “lươn trông trăng” có thật hay chỉ là sản phẩm của trí tưởng tượng dân gian? Theo một số ghi chép cổ từ thời Minh (Trung Quốc), từng có truyền thuyết kể về một chàng trai ăn nhầm loài lươn này và tử vong vì ngộ độc. Câu chuyện ấy dần lan rộng và trở thành nỗi sợ ám ảnh qua nhiều thế hệ.
Tuy nhiên, cho đến nay vẫn chưa có bằng chứng khoa học xác thực nào về sự tồn tại của “lươn trông trăng” hay việc lươn đồng gây ngộ độc. Ở Việt Nam, lươn đồng là thực phẩm quen thuộc từ Bắc chí Nam và chưa từng ghi nhận ca ngộ độc nào do ăn lươn.
Thực tế, việc lươn ngẩng đầu lên mặt nước là hiện tượng bình thường khi môi trường thiếu oxy hoặc ô nhiễm. Lươn cũng thường ra khỏi hang kiếm ăn vào ban đêm – đặc biệt những đêm trăng sáng – hoàn toàn do bản năng sinh tồn chứ không liên quan đến yếu tố huyền bí.
Ở quê, nhiều người cao tuổi vẫn truyền miệng rằng lươn càng to ăn càng không ngon, có lẽ cũng bắt nguồn từ nỗi ám ảnh “lươn trông trăng”. Dù vậy, phần lớn những lời đồn này mang đậm màu sắc dân gian và chưa được khoa học chứng minh.
Vì sao không nên ăn “lươn trông trăng”?
Theo quan niệm dân gian, “lươn trông trăng” là loại lươn được cho là chuyên ăn xác động vật thối rữa – phần nào phản ánh bản chất ăn tạp và đôi khi “hung dữ” của loài lươn đồng.
Thực tế, lươn là động vật ăn tạp, có thể săn mồi như cá con, tôm, ếch, rắn, thậm chí cả chim nhỏ. Khi môi trường khan hiếm thức ăn, chúng không ngần ngại tiêu thụ xác động vật chết như chó, mèo ngoài đồng ruộng. Những con lươn càng to thì xu hướng ăn các loại xác thối càng rõ rệt hơn, khiến chúng dễ tích tụ vi khuẩn, ký sinh trùng – tiềm ẩn nguy cơ ảnh hưởng đến sức khỏe nếu bị con người tiêu thụ.
Ngoài ra, lý do khác khiến người xưa cảnh giác với lươn lớn là vì chúng được cho là chứa nhiều độc tố hơn. Dù độc tố chủ yếu nằm trong máu, không phải trong thịt, nhưng ở những con lươn to, lượng độc trong máu có thể tăng lên đáng kể. Việc sơ chế lươn lớn cũng khó khăn hơn – từ việc làm sạch máu, nội tạng đến đảm bảo chín kỹ khi nấu. Nếu xử lý không đúng cách, nguy cơ ngộ độc là hoàn toàn có thể xảy ra.
Chính vì những nguy cơ tiềm ẩn này, dù lươn vốn là thực phẩm bổ dưỡng, người xưa vẫn luôn nhắc nhở con cháu cần cẩn trọng khi lựa chọn. Đặc biệt, nên tránh ăn những con lươn “trông trăng” – thường là lươn to, có dấu hiệu bất thường – để bảo vệ sức khỏe và phòng tránh rủi ro không đáng có.
