Số phận lạ lùng của 2 công chúa lấy 2 chồng đều là vua

Dương Vân Nga giữ vị trí nguyên phi trong hai triều đại sơ kỳ của lịch sử Việt Nam, phục vụ cả Đinh Tiên Hoàng và Lê Đại Hành. Bà đã có tầm ảnh hưởng lớn trong quá trình chuyển đổi quyền lực từ triều Đinh (968 - 979) sang triều Tiền Lê (980 - 1009), đóng vai trò trọng yếu trong biến cố lịch sử quan trọng này.

Lê Ngọc Bình, một nhân vật quan trọng khác, trở thành phi tần cho hai vị vua từ hai triều đại đối nghịch nhau trong giai đoạn cuối của lịch sử phong kiến Việt Nam, đó là triều Tây Sơn (1778 - 1802) và triều Nguyễn (1802 - 1945).

Khi Quang Trung qua đời vào năm 1792, Quang Toản mới chỉ 10 tuổi và vì quá trẻ nên không thể nắm quyền, dẫn đến việc thái sư Bùi Đắc Tuyên chiếm đoạt quyền lực. Sự chia rẽ nội bộ và tranh giành quyền lực giữa các tướng lĩnh đã làm yếu đi sức mạnh của Tây Sơn, góp phần vào sự sụp đổ của triều đại này.

Đến năm 1795, khi Bùi Đắc Tuyên bị loại bỏ và sự kiểm soát từ bên ngoài không còn, Hoàng hậu Lê Ngọc Hân của Bắc cung đã đề cử em gái mình là Lê Ngọc Bình vào cung để kết hôn với Quang Toản, lúc này đã trở thành vua Cảnh Thịnh Nguyễn Quang Toản. Lê Ngọc Bình, khi đó mới 12 tuổi, đã được phong làm Chính cung Hoàng hậu, tuy nhiên trong suốt 6 năm ở cung, bà không sinh hạ người kế vị.

Trong giai đoạn cuối của triều Tây Sơn, tình hình nội bộ rối ren, mâu thuẫn, dẫn đến việc tự thân triều đình làm suy yếu sức mạnh của chính mình, giống như tình trạng "nồi da nấu thịt". Lợi dụng cơ hội này, chúa Nguyễn từ Gia Định mở cuộc Bắc phạt, và trong vòng 10 năm, Nguyễn Ánh đã tái thiết lập ảnh hưởng ở Đàng Trong, buộc vua Tây Sơn phải rút lui về phía Bắc.

Theo "Quốc sử di biên", một tác phẩm lịch sử do Phan Thúc Trực viết vào năm 1852 dưới thời vua Tự Đức, có ghi chép: "Năm Nhâm Tuất, Gia Long năm thứ nhất 1802... ngày 21 Canh Thân, Thế Tổ (Gia Long) nhập kinh tại Thăng Long, đã bắt được anh em Nguyễn Quang Toản và dâng lên nhà vua... và cũng đưa Lê Ngọc Bình vào trong hoàng cung...".

Trong cùng năm đó, 1802, Cảnh Thịnh cùng triều đình Tây Sơn bị bắt và sau đó bị xử tử tại Huế, đánh dấu sự kết thúc của triều đại Tây Sơn. Lê Ngọc Bình, sau sự kiện này, được Gia Long quyết định nhận làm phi tần của mình.

Khi các quan lại can ngăn, nói rằng: "Hoàng thượng giờ đã chiếm cả thiên hạ, không thiếu người đẹp, tại sao lại phải lấy vợ của kẻ địch?", Gia Long đã đáp lại: "Đến đất đai của kẻ địch ta còn chiếm được, huống hồ là vợ của chúng, ta lấy vợ của kẻ địch làm vợ ta thì có gì là không thể!" (dẫn theo Trần Quốc Vượng trong cuốn "Mấy vấn đề về vua Gia Long").

Lê Ngọc Bình, được vua Gia Long phong làm phu nhân Chiêu Nghi, đã hạ sinh cho ông hai hoàng tử và hai công chúa: “Hoàng tử cả là Quảng Uy công Nguyễn Phúc Quân, hoàng tử thứ hai là Thường Tín công Nguyễn Phúc Cự, công chúa cả là An Nghĩa công chúa Ngọc Ngôn, và công chúa thứ hai là Mỹ Khê công chúa Ngọc Khuê” (theo trang 222 của "Nguyễn Phúc tộc Thế phả").

Lê Ngọc Bình qua đời ở tuổi 25, còn rất trẻ, và được vua Gia Long tặng thụy hiệu là Cung Thận Đức Phi. Bà được an táng tại làng Trúc Lâm, thị xã Hương Trà, tỉnh Thừa Thiên Huế ngày nay.

Lê Ngọc Bình và chị gái của bà, Lê Ngọc Hân, cùng là con gái của vua Lê Hiển Tông của triều đình Hậu Lê, cả hai đều sinh ra ở phía Bắc, và cả hai đều trở thành phi tần ở cung Phú Xuân dưới triều Tây Sơn.

Những điểm chung quan trọng trong cuộc đời hai chị em này đã dẫn đến sự nhầm lẫn giữa Ngọc Hân và Ngọc Bình trong dân gian. Mặc dù có nghi ngờ rằng Gia Long lấy Lê Ngọc Hân, vợ của vua Quang Trung, như một hành động trả thù, thực tế Lê Ngọc Hân đã mất vào năm 1799, trong khi Gia Long chỉ lên ngôi và lập nên triều Nguyễn tại Phú Xuân – Huế vào năm 1802.

Lê Ngọc Bình có một số phận kỳ lạ với hai người chồng đều là hoàng đế: đầu tiên là vua Cảnh Thịnh Quang Toản của Tây Sơn và sau đó là vua Gia Long Nguyễn Ánh. Câu chuyện này đã trở thành đề tài của dân gian, với câu ca dao: “Số đâu có số lạ lùng/ Con vua lại lấy hai chồng làm vua”.