Trong quan niệm dân gian, tháng 5 âm lịch thường được gọi là "tháng cửu độc" tức là tháng có 9 ngày độc. Đặc biệt ngày rằm (15 âm lịch) càng được xem là thời điểm âm khí mạnh, dễ gặp vận hạn, bệnh tật hay tai ương. Câu nói "Tháng 5 sợ nhất ngày rằm" không chỉ là kinh nghiệm truyền miệng mà còn gắn liền với tín ngưỡng, tập quán và quan niệm về phong thủy, y học cổ truyền. Vậy đâu là nguyên nhân khiến ngày rằm tháng 5 trở nên “đáng sợ” và người xưa đã làm gì để hóa giải?
1. Tháng 5 âm lịch – thời điểm âm dương bất ổn, thời tiết cực đoan
Theo lịch âm dương, tháng 5 rơi vào giai đoạn đầu mùa hè với những sự biến chuyển thời tiết mạnh mẽ, con người phải bắt đầu quen với thời tiết mùa hè nắng nóng oi bức, cơ thể con người dễ bị suy yếu, nội khí hao tổn. Trong y học cổ truyền, đây là lúc "dương khí cực thịnh" dễ gây hiện tượng "hỏa vượng sinh bệnh".
Trong dân gian cũng lưu truyền kinh nghiệm cho rằng tháng 5 là “ngũ độc nguyệt” vì cho rằng trong tháng này có 5 loại độc hại dễ phát tác: rắn độc, rết độc, bọ cạp, nhện độc và cóc độc. Những loài này thường xuất hiện vào mùa nóng, đe dọa sức khỏe con người. Ngoài ra, dịch bệnh mùa hè như tiêu chảy, sốt xuất huyết, thủy đậu… cũng bùng phát trong khoảng thời gian này do thời tiết nắng nóng, mưa nhiều.
Trong dịp tháng 5 này con người dễ mệt mỏi ốm đau, bệnh phát bất ngờ, say nắng say nóng gây tâm trí hoang mang rối loạn, đùng đùng ốm. Dân gian xưa đôi khi cho những hiện tượng bất ngờ đó là do trúng phải tà khí.
2. Ngày rằm tháng 5, ẩn chứa nhiều nỗi sợ
Ngày rằm là thời điểm mặt trăng tròn nhất, theo quan niệm âm dương ngũ hành thì đó là khi âm khí cực thịnh. Trong tháng 5 – vốn đã mang nhiều âm khí, sự cực thịnh của ngày rằm tháng 5 lại càng khiến người ta lo lắng. Đây cũng là thời điểm “âm thịnh dương suy”, dễ bị tà khí xâm nhập, dễ gặp chuyện không may, đặc biệt là các vấn đề liên quan đến tâm linh.
Ngoài ra, ngày rằm tháng 5 âm lịch còn gắn với một số điển tích và sự kiện tang thương trong lịch sử. Ví dụ như trong Phật giáo, tháng 5 là lúc diễn ra Lễ Phật Đản (trước đây, một số nơi lễ này không phải rằm tháng 4) – tuy là ngày vui, nhưng đồng thời cũng là thời khắc linh thiêng, cần giữ tâm thanh tịnh, tránh sát sinh hay nóng giận.
Trong quan niệm dân gian xa xưa, một số nơi còn xem ngày rằm tháng 5 còn gọi là "ngày diệt trùng", người ta thường treo bùa ngũ sắc, uống rượu hùng hoàng để trừ tà, tránh độc.
Rằm tháng 5 cũng như mọi rằm tháng là thời điểm thay đổi trong chu kỳ mặt trăng nên có thể có những ảnh hưởng tiêu cực tới con người. Bởi thế trong ngày rằm người xưa thường có nhiều kiêng kỵ so với ngày thường.
Nếu rằm tháng 1 trăng tròn đầu tiên mang ý nghĩa sáng trong tốt đẹp, rằm tháng 7 mang nỗi sợ mở cửa mả cô hồn, rằm tháng 8 trăng tròn đẹp nhất năm đón mùa thu thư thái, thì rằm tháng 5 tà khí mạnh, âm dương giao tranh.
Đến hiện tại thì tháng 5 âm lịch thường là tháng người ta sợ vì thời tiết bất ổn, cực đoan, nắng dữ dội, nóng ẩm kết hợp nên sức khỏe tinh thần rất dễ bị ảnh hưởng.
3. Dân gian đã làm gì để hóa giải nỗi sợ ngày rằm tháng 5?
Một số kinh nghiệm dân gian kiêng kỵ tránh tà khí rằm tháng 5:
a. Tắm lá xông, tẩy trược thân thểL Người Việt có truyền thống tắm nước lá vào ngày mồng 5 hoặc rằm tháng 5. Các loại lá như: lá sả, lá bưởi, lá tía tô, kinh giới, hương nhu… có tác dụng thanh lọc cơ thể, giải nhiệt, trừ tà, xua đi khí độc. Đây là hình thức “tắm thanh lọc” cả thể chất lẫn tinh thần.
b. Ăn món có tính dương, thanh mát – diệt độc: Những món ăn như hoa quả chua, cơm rượu... giúp diệt độc tương tự như Tết Đoan Ngọ. Những món ăn này mang tính dương, có khả năng “diệt độc tố” trong cơ thể, đồng thời tượng trưng cho việc “ăn may, nuốt rủi”. Trong dịp này cũng nên ăn món ăn thanh mát giải nhiệt.
c. Dâng lễ, cúng Phật, cúng gia tiên: Ngày rằm vốn là thời điểm quan trọng trong tín ngưỡng thờ cúng. Vào rằm tháng 5, các gia đình thường làm mâm cơm chay dâng lên Phật, tổ tiên, thần linh để cầu mong sức khỏe, bình an và hóa giải tai ách. Việc thắp hương, tụng kinh, ăn chay, niệm Phật cũng giúp tâm thanh tịnh, hướng thiện, tăng dương khí.
d. Treo bùa trừ tà, uống rượu hùng hoàng: Một số vùng miền còn giữ phong tục treo bùa ngũ sắc, đeo chỉ ngũ sắc cho trẻ nhỏ để tránh tà ma. Ở một số nơi ảnh hưởng bởi văn hóa Trung Hoa, người ta uống một ít rượu hùng hoàng – được cho là có khả năng giải độc, phòng trừ nọc độc rắn rết.
4. Gợi ý hiện đại để giữ bình an trong tháng 5 âm lịch
Trong xã hội hiện đại, dù không còn mê tín, nhiều người vẫn giữ gìn các giá trị truyền thống một cách linh hoạt:
- Giữ gìn sức khỏe: Uống đủ nước, ăn thanh đạm, tránh nóng giận, nghỉ ngơi hợp lý.
- Dọn dẹp không gian sống: Vệ sinh nhà cửa sạch sẽ, thông thoáng để tránh tích tụ tà khí.
- Hạn chế xuất hành xa hoặc khởi công việc lớn vào ngày rằm nếu cảm thấy bất an.
- Tâm linh hiện đại: Có thể đi chùa cầu an, làm việc thiện, thiền định – giúp cân bằng tinh thần.
*Thông tin tham khảo chiêm nghiệm
