Cá mương là một loài cá nhỏ, đặc trưng của khu vực Sơn La, với chiều dài khoảng 5-7 cm và chiều ngang chừng 1 cm. Từ tháng 9 đến tháng 2 năm sau là thời điểm cá mương vào mùa. Điều thú vị là người dân địa phương chưa rõ nguyên nhân tên gọi cá mương, vì thực tế loài cá này chỉ sống trong sông nước.
Trước đây, cá mương rất phong phú quanh khu vực thủy điện Sơn La. Để đánh bắt cá, người dân thường sử dụng bóng đèn để dụ cá từ tối hôm trước, và vào sáng hôm sau họ mới tiến hành kéo lưới. Thời điểm đó, cá mương nhiều vô kể, người dân thường chế biến thành các món ăn dân dã, và nếu không ăn hết thì sử dụng để làm mắm.
Trước đây, cá mương rất phong phú quanh khu vực thủy điện Sơn La
Cá mương có thể được chế biến thành nhiều món ăn ngon như: nấu dưa chua, kho tương, om khế, hoặc chiên giòn. Trong số đó, món om cá mương với sung và thịt ba chỉ được cho là ngon nhất. Để chế biến, cá mương sau khi mua về sẽ được rửa sạch bằng nước muối và làm sạch bằng cách bỏ đầu, ruột. Sau đó, cá sẽ được ướp gia vị cùng với bột nghệ, ớt khô và một chút nước chua như giấm hoặc nước mẻ. Thịt ba chỉ cũng được rửa sạch, cắt thành miếng nhỏ trước khi ướp chung với cá mương. Sự khác nhau giữa món om và kho cá là món om thường sử dụng ít gia vị hơn để tránh bị mặn.
Trong những năm gần đây, cá mương trở thành đặc sản nổi tiếng trong thành phố. Tuy nhiên, do kích thước nhỏ và dễ bị ươn, người dân địa phương đã phát triển phương pháp làm cá mương khô để tiêu thụ.
Trong những năm gần đây, cá mương trở thành đặc sản nổi tiếng trong thành phố
Quá trình chế biến cá khô đòi hỏi sự cẩn thận để không làm trầy xước mật, vì nếu không sẽ gây đắng cho cá. Người chế biến thường mổ cá từ dọc sống lưng để có sản phẩm đẹp. Cá sau khi được làm sạch sẽ trải qua công đoạn ướp với các gia vị như muối, tương ớt, sa tế, đường và bột nghệ, để gia vị thấm đều vào từng thớ thịt. Cuối cùng, cá sẽ được phơi ở những nơi thông thoáng, cao ráo. Trong những ngày nắng hanh nhiệt độ cao, chỉ cần từ một đến hai ngày thì cá có thể khô lại và sẵn sàng để đóng gói bảo quản.
Giàn phơi cá thường được làm bằng tre, và tùy thuộc vào thời tiết, cá có thể phơi từ 2 đến 4 ngày để có thành phẩm cá mương khô. Từ 5 kg cá mương tươi sẽ cho ra khoảng 1 kg cá mương khô. Trên thị trường, giá cá mương khô dao động từ 150.000 đến 200.000 đồng/kg, mang lại nguồn thu nhập đáng kể cho người dân Sơn La. Cá khô này có thể được nướng, rán, và có màu vàng óng cùng hương vị thơm ngon, hòa quyện giữa độ béo ngậy và vị ngọt, cay trong từng thớ thịt.
Cá khô này có thể được nướng, rán, và có màu vàng óng cùng hương vị thơm ngon, hòa quyện giữa độ béo ngậy và vị ngọt, cay trong từng thớ thịt
Nhiều người đã từng thưởng thức cá mương khô nhận xét rằng cá có vị ngọt tựa như cá chỉ vàng, mang trong mình hương vị đặc trưng, khiến nhiều người mua về làm quà cho người thân, bạn bè.
Chị Giang (ở Cầu Giấy, Hà Nội) chia sẻ: "Mình có bạn ở Sơn La nên mua được với giá rẻ hơn. Mỗi dịp vào mùa, các chị em trong công ty lại gom lại một mẻ, mỗi người vài cân cá mương khô gửi về Hà Nội. Cá này nếu để trong ngăn đá có thể bảo quản được tới nửa năm, khi ăn chỉ cần rã đông và nướng hoặc chiên, rất tiện lợi và hấp dẫn cho những món nhậu của chồng."
