Vị vua nào trong lịch sử được mệnh danh là vua Đen
Mai Thúc Loan (670 - 723) là thủ lĩnh cuộc khởi nghĩa chống lại ách đô hộ của triều đình phương Bắc, vào đầu thế kỷ 8.
Thời kỳ này, nhà Đường thực thi nhiều chính sách cai trị, bóc lột hà khắc với An Nam đô hộ phủ (tên gọi Việt Nam thời Bắc thuộc lần ba, năm 679 - 866). Trước cảnh lầm than của nhân dân, Mai Thúc Loan, người đất Hoan Châu (Hà Tĩnh ngày nay) đã tập hợp lực lượng khởi nghĩa.
Với sự kêu gọi của Mai Thúc Loan, đông đảo người dân tham gia khởi nghĩa. Năm 713, nghĩa quân nhanh chóng chiếm được Hoan Châu. Nhân dân các vùng lân cận như Ái Châu (Thanh Hóa), Diễn Châu (Nghệ An) cũng nổi dậy hưởng ứng, quần tụ dưới cờ của Mai Thúc Loan.
Cũng trong năm 713, Mai Thúc Loan được quân dân tôn phong là hoàng đế, lấy hiệu là Hắc Đế, tức vua Đen. Có sách ghi, ông lấy hiệu này vì mang màu da đen đặc trưng, có tài liệu lại cho rằng, vì ông mệnh thủy mà nước tượng trưng cho màu đen.
Sử liệu về Vua Mai còn rời rạc
Tuy nhiên, thay vì đóng đô ở thành Tống Bình thì Mai Hắc Đế lại quay về quê nhà và đóng đô tại thành Vạn An (thành này nay thuộc huyện Nam Đàn, tỉnh Nghệ An). Thành Vạn An nằm giữa khu căn cứ Sa Nam.
Khu căn cứ này từng được một số nhà nghiên cứu khảo sát và mô tả khá chi tiết như sau: “Đấy là vùng núi rừng rậm rạp nằm cạnh sông Lam ở khúc hiểm sâu. Ông lấy Vệ Sơn làm trung tâm, đóng đại bản doanh của nghĩa quân.
Dọc bờ sông Lam, nghĩa quân đắp một chiến lũy dài hơn nghìn mét. Thành Vạn An có núi Đụn (Hùng Sơn) làm chỗ dựa; phía trong núi là dải thung lũng rộng vài chục mẫu, dùng làm nơi trữ lương thực, vũ khí; phía ngoài núi, có nhiều đồn trại đóng ở cạnh sườn; chung quanh núi, sông Lam vây bọc như con hào tự nhiên.
Bao quanh trung tâm (Vệ Sơn), nghĩa quân xây dựng một hệ thống đồn trại nương tựa lẫn nhau: Biều Sơn (hình quả bầu) bảo vệ cánh tả, Liêu Sơn bảo vệ mặt trước, Ngọc Đái Sơn (hình đai ngọc) cạnh thành Vạn An, là đồn tổng chỉ huy, thống lĩnh cả hai đạo quân thuỷ bộ”.
Đến mùa thu năm 722, Vua Đường huy động 10 vạn quân ồ ạt chia thành nhiều đường đánh ập vào thành Vạn. Sau nhiều trận đánh khốc liệt từ lưu vực sông Hồng đến lưu vực sông Lam, cuối cùng Mai Hắc Đế thất trận, thành Vạn An thất thủ, nghĩa quân tan vỡ. Mai Hắc Đế phải rút vào rừng sâu, sau đó ốm bệnh rồi mất.
Bộ chính sử đầu tiên của nước ta có đề cập tới nhân vật Mai Thúc Loan là Đại Việt sử ký toàn thư nhưng tất cả cũng chỉ vỏn vẹn chừng độ ba bốn chục chữ và tất nhiên là số lượng những thông tin quan trọng hầu như không có gì đáng kể.
Mấy thế kỷ sau, các sử gia trong Quốc Sử Quán Triều Nguyễn với việc biên soạn bộ “Khâm định Việt sử thông giám cương mục” đã sưu tầm thêm tư liệu và ghi chép về nhân vật Mai Thúc Loan tương đối dài hơn, song mức độ cũng chỉ rất giản lược.
Ở Trung Quốc, từ góc độ chủ yếu là ghi nhận hoạt động của đội ngũ quan lại trực tiếp nắm quyền đô hộ tại nước ta, một vài tác phẩm sử học cũng có viết về Mai Thúc Loan. Tất nhiên là bức chân dung Mai Thúc Loan trong sử sách của Trung Quốc luôn luôn bị bóp méo, hành trạng của Mai Thúc Loan trở nên xa lạ với chính ông và bối cảnh lịch sử của thời đại ông.
Chung quy lại, thông tin về Mai Thúc Loan trong kho thư tịch cổ là rất rời rạc và nghèo nàn. Mặc dù vậy, nếu cẩn trọng tổng kết những ghi chép tản mạn trong các bộ sử cũ của ta và của Trung Quốc, đồng thời, cố gắng đối chiếu thật tỉ mỉ với nội dung các thần tích và lời kể của truyền thuyết dân gian (nhất là thần tích và truyền thuyết dân gian ở hai tỉnh Nghệ An và Hà Tĩnh), chúng ta cũng có thể bước đầu phác hoạ được vài nét về lý lịch cuộc đời và sự nghiệp của Mai Thúc Loan.
Lúc còn nhỏ, vua Đen từng làm nghề gì để kiếm sống?
Theo cuốn 54 vị hoàng đế Việt Nam, Mai Thúc Loan là người làng Hương Lãm, huyện Nam Đường, nay là thị trấn Nam Đàn, Nghệ An. Mẹ phải làm mướn cho nhà giàu và kiếm củi nuôi con.
Thuở bé, ông luôn bị xa lánh vì không có cha và nước da đen sạm xấu xí. Nhưng Mai Thúc Loan sớm bộc lộ thông minh, sáng kiến kỳ lạ và có sức khỏe tuyệt vời.
Năm ông 10 tuổi, mẹ đi lấy củi bị hổ vồ chết. Mô côi cha mẹ, Mai Thúc Loan phải cày thuê ở mướn cho các hộ trong làng. Ông học lỏm để biết chữ, hiểu nghĩa sách.
"Lớn lên, Mai Thúc Loan là chàng trai có sức khỏe phi thường. Thúc Loan là đô vật lừng danh, nhiều lần giết được chúa sơn lâm khiến dân trong vùng khâm phục. Vì vậy, mọi người suy tôn ông làm chức Đầu phu, thủ lĩnh quân sự của làng", sách viết.
Trong cuộc khởi nghĩa, Mai Thúc Loan liên kết với bao nhiêu nước láng giếng để lật đổ ác thống trị nhà Đường?
Cuộc khởi nghĩa của Mai Thúc Loan được ghi lại trong nhiều bộ sử của Việt Nam như Đại Việt sử ký toàn thư, Khâm định Việt sử thông giám cương mục và cả sử Trung Quốc như Cựu Đường thư, Tân Đường thư.
Sách Khâm định Việt sử thông giám cương mục viết, Mai Thúc Loan tập hợp dân chúng 32 châu, liên kết với 3 nước Lâm Ấp, Chân Lạp, Kim Lân cùng đánh chiếm Phủ đô hộ An Nam là Tống Bình (Hà Nội ngày nay). Cuộc khởi nghĩa năm 713 - 714 gây biến động mạnh mẽ cho vùng đất phía nam của triều Đường. Đô hộ An Nam khi đó là Quang Sở Khách đã hoảng sợ, bỏ trị sở là thủ phủ Tống Bình, rút về nước xin viện trợ.
"Người Đường kẻ nào kẻ nấy dần dần tự bỏ trốn về. Mai Thúc Loan bèn định kinh đô, lập phủ đệ, nay ở địa đầu đất Hương Lãm, mở rộng cung điện để ở. Vua có hùng binh hơn ba chục vạn", sách Lịch sử Việt Nam.
Sau khi lên ngôi, Mai Hắc Đế tiếp tục lãnh đạo quân đội, cùng các nước láng giềng tiếp tục chống trả sự áp bức từ phí triều Đường. Hoàng đế nhà Đường cử tướng tài Dương Tư Húc đem 10 vạn quân tái chiếm.
"Mùa thu năm 722 vua Đường khi ấy là Huyền Tông huy động 10 vạn quân ồ ạt theo đường hiểm đánh ập vào thành Vạn An để tái chiếm. Không đương nổi quân xâm lược hung hãn, Mai Hắc Đế phải rút vào rừng, sau bị ốm rồi mất vào cuối năm 722. Nghĩa quân tan vỡ. Quân Đường tàn sát nhân dân ta vô cùng dã man, xác người chết đắp thành gò cao", cuốn 54 vị hoàng đế Việt Nam viết.
Như vậy, Mai Hắc Đế đã giữ quyền tự trị cho An Nam được gần 10 năm (từ 713 đến 722). Cuộc khởi nghĩa do ông khởi xướng và lãnh đạo được đánh giá là một trong những cuộc khởi nghĩa lớn nhất ở nước ta thời Bắc thuộc
Sau sự qua đời của Mai Hắc Đế, con trai thứ ba là Mai Thúc Huy lên ngôi vua, lấy hiệu Mai Thiếu Đế, tiếp tục chống trả các cuộc tấn công của nhà Đường tới năm 723.
Nhiều nhà sử gia đánh giá, cuộc khởi nghĩa của Mai Thúc Loan năm 713-722 đã tiếp nối tinh thần dân tộc độc lập, tự chủ, không chịu sự áp bức ngoại bang của nhân dân Giao Châu. Tuy cuộc khởi nghĩa cuối cùng bị đàn áp, song tinh thần bất diệt đó cùng với các cuộc khởi nghĩa khác, đã góp phần tạo nên một cao trào phản kháng mạnh mẽ của nhân dân Giao Châu trong giai đoạn cuối thời kỳ Bắc thuộc.
Tưởng nhớ công lao của Mai Hắc Đế, nhân dân đã lập đền thờ ông trên núi Vệ Sơn và thung lũng Hùng Sơn (Nam Đàn, Nghệ An).
