Nuôi dạy con cái luôn là hành trình đầy thử thách, đặc biệt khi cha mẹ phải đối mặt với những hành vi "khó ưa" như con nghịch ngợm, cãi lời, chống đối hay thậm chí hỗn láo. Nhiều phụ huynh thường đặt câu hỏi: “Làm sao để thay đổi con?” Nhưng câu hỏi quan trọng hơn có lẽ là: “Thay đổi con hay thay đổi chính mình?” Trong nhiều trường hợp, đứa trẻ không phải vấn đề, mà cách cha mẹ phản ứng và giáo dục mới là cội nguồn cần xem xét lại.
1. Con hư có phải do bản chất?
Không ít cha mẹ cho rằng con mình “từ bé đã ương bướng”, “tính tình cứng đầu”, hay “không biết nghe lời”. Tuy nhiên, theo các chuyên gia tâm lý, trẻ em không sinh ra đã hư hỗn, mà hành vi của chúng là kết quả từ quá trình học hỏi, bắt chước, trải nghiệm và phản ứng với môi trường xung quanh. Trẻ học cách cư xử thông qua cha mẹ, người thân, bạn bè và thậm chí là cách người lớn đối xử với nhau.
Một đứa trẻ thường xuyên bị la mắng, so sánh, bị đòi hỏi cao nhưng ít được lắng nghe và yêu thương sẽ dễ hình thành phản ứng tiêu cực. Ngược lại, trẻ được tôn trọng và hướng dẫn kiên nhẫn sẽ dần học được cách kiểm soát hành vi và thể hiện cảm xúc phù hợp.
2. Cha mẹ là tấm gương phản chiếu hành vi của trẻ
Trong nhiều gia đình, trẻ bị trách mắng vì những hành vi như nói dối, cãi lời, la hét… nhưng chính cha mẹ lại thường xuyên quát tháo, nói dối để đối phó với người khác, hoặc cãi vã trước mặt con. Trẻ em học bằng cách quan sát và bắt chước, không bằng những lời răn dạy suông. Khi cha mẹ tức giận, dùng đòn roi, mắng mỏ thậm tệ, trẻ cũng sẽ học cách dùng bạo lực và ngôn ngữ tiêu cực để đáp trả.
Một nguyên lý giáo dục quan trọng là: “Không có đứa trẻ hư, chỉ có người lớn thiếu hiểu biết và thiếu kiên nhẫn.” Nếu muốn con thay đổi, cha mẹ cần bắt đầu bằng việc soi chiếu lại chính mình: cách ứng xử, thái độ, lời nói và phương pháp dạy con.
3. Hiểu con trước khi dạy con
Trước khi nổi nóng, trừng phạt hay mắng mỏ, cha mẹ hãy thử hỏi: “Tại sao con lại hành xử như vậy?” Có thể con đang cảm thấy bị bỏ rơi, bị tổn thương, hoặc chưa biết cách biểu đạt cảm xúc một cách lành mạnh. Sự nghịch ngợm hay hỗn hào có thể là tín hiệu cầu cứu, là cách con đang thử phản ứng của cha mẹ để tìm kiếm sự chú ý hoặc khẳng định bản thân.
Thay vì gán nhãn “con hư” và tìm mọi cách để uốn nắn, hãy bước xuống ngang tầm với con, lắng nghe, hỏi han và giúp con gọi tên cảm xúc của mình. Trẻ nhỏ chưa đủ khả năng nhận biết điều gì đúng – sai như người lớn, vì vậy rất cần người đồng hành chứ không phải người ra lệnh.
4. Thay đổi cách nuôi dạy – Chìa khóa để thay đổi con
Thay đổi con là điều có thể, nhưng không đến từ việc ép buộc hay trừng phạt, mà đến từ sự thay đổi tích cực trong tư duy và phương pháp giáo dục của cha mẹ. Dưới đây là một số gợi ý:
- Thay hình phạt bằng hướng dẫn: Thay vì la mắng con khi làm sai, hãy chỉ cho con cách đúng. Ví dụ, thay vì “Con lại làm bẩn nhà rồi!”, hãy nói “Chúng ta cùng lau dọn lại nhé, lần sau nhớ cẩn thận hơn.”
- Dạy con kiểm soát cảm xúc: Khi con tức giận, cha mẹ đừng phản ứng bằng sự tức giận. Hãy dạy con cách hít thở, ngồi lại, chờ bình tĩnh rồi mới nói chuyện.
- Khen đúng lúc, góp ý đúng cách: Trẻ cần được công nhận. Một lời khen đúng lúc có thể khích lệ mạnh mẽ hơn cả trăm lời răn dạy.
- Xây dựng kỷ luật tích cực: Thay vì “thưởng – phạt”, hãy đặt ra những giới hạn rõ ràng và kiên định, giúp con hiểu rằng hành vi có hậu quả, và mọi người đều phải có trách nhiệm.
5. Thay đổi cha mẹ – thay đổi cả thế giới của con
Khi cha mẹ thay đổi cách nhìn nhận, cách tương tác và truyền cảm hứng tích cực, con trẻ cũng sẽ dần thay đổi theo. Một gia đình có cha mẹ thấu hiểu, yêu thương đúng cách và làm gương sẽ là môi trường lý tưởng để trẻ phát triển nhân cách.
Đừng vội quy chụp rằng con “nghịch ngợm”, “khó dạy” mà hãy tự hỏi: Liệu mình đã là người cha/mẹ đủ thấu hiểu và bao dung chưa? Hành trình làm cha mẹ cũng là hành trình trưởng thành không ngừng – cùng với con.
Kết luận:
Khi con hư, nghịch ngợm, phản ứng đầu tiên không nên là phán xét hay sửa đổi con, mà là nhìn lại chính mình. Cha mẹ chính là người “thầy đầu tiên” của con, cũng là người có ảnh hưởng sâu sắc nhất đến nhân cách, hành vi và cảm xúc của trẻ. Muốn con thay đổi – cha mẹ phải thay đổi trước. Bằng sự yêu thương, kiên nhẫn và thấu hiểu, mọi hành vi lệch hướng của con đều có thể được điều chỉnh đúng cách, mang lại kết quả tích cực cho cả gia đình.
