Trong dân gian, có nhiều câu nói truyền miệng như “mùa hè bổ, lươn đồng là số một” hay “nhẹ hè, lươn quý như nhân sâm”, cho thấy lươn từ lâu đã được xem là món ăn bổ dưỡng, đặc biệt vào mùa hè.
Tuy vậy, không phải loại lươn nào cũng tốt cho sức khỏe. Người xưa vẫn thường dặn: “Dù nghèo cũng đừng ăn lươn vàng” – một lời cảnh báo rằng có những loại lươn tiềm ẩn nguy cơ, không nên đưa vào mâm cơm. Trong đó, lươn “trông trăng” là ví dụ điển hình.
Vậy lươn “trông trăng” thực chất là gì? Và tại sao lại bị khuyên là không nên ăn? Cùng khám phá để hiểu rõ hơn về món ăn tưởng chừng dân dã này!
"Lươn trông trăng" là gì? Loại lươn kỳ lạ này liệu có thật ngoài đời?
Dân gian xưa lưu truyền nhiều câu chuyện kỳ bí về loài "lươn trông trăng" – một dạng lươn đồng có hình dáng to lớn hơn hẳn so với lươn thường, cùng những đặc điểm khiến người ta phải dè chừng.
Đặc điểm thứ nhất, theo lời kể dân gian, là chúng chuyên ăn xác động vật chết như chó, mèo bị bỏ lại ngoài đồng. Đặc điểm thứ hai khiến chúng có cái tên "lươn trông trăng" – đó là vào đêm trăng tròn, người ta thường thấy chúng ngẩng đầu lên khỏi mặt nước như đang "nhìn trăng."
Chính vì những đặc tính kỳ lạ này, nhiều người tin rằng đây là loài lươn độc, không nên ăn. Một số vùng còn truyền miệng rằng ăn phải "lươn trông trăng" có thể gây ngộ độc, thậm chí nguy hiểm đến tính mạng.
Vậy thực sự có tồn tại "lươn trông trăng"? Truyền thuyết về loại lươn này được cho là bắt nguồn từ thời nhà Minh (Trung Quốc), với câu chuyện một chàng trai tử vong sau khi ăn lươn và người ta nghi ngờ thủ phạm chính là "lươn mặt trăng." Từ đó, quan niệm về lươn độc dần lan truyền trong dân gian.
Tuy nhiên, cho đến nay, vẫn chưa có bất kỳ bằng chứng khoa học nào khẳng định "lươn trông trăng" là có thật hay mang độc tố nguy hiểm. Tại Việt Nam, lươn đồng là thực phẩm phổ biến từ Bắc chí Nam, và chưa từng ghi nhận trường hợp ngộ độc nào liên quan đến việc ăn lươn.
Việc lươn ngẩng đầu lên mặt nước thực chất là phản ứng sinh tồn – thường xảy ra khi nước bị ô nhiễm, thiếu oxy, buộc chúng phải nổi lên để hô hấp.
Lươn hoạt động mạnh vào ban đêm, đặc biệt là những đêm trăng sáng – điều này khiến người dân dễ bắt gặp hơn và từ đó hình thành nên những câu chuyện huyền bí.
Tại nhiều vùng quê, người già vẫn thường khuyên không nên ăn lươn quá to, vì "không ngon" – và đôi khi được gán cho cái tên "lươn trông trăng." Song phần lớn những lời khuyên này mang tính kinh nghiệm dân gian, chưa có cơ sở khoa học rõ ràng.
Vì sao không nên ăn "lươn trông trăng"?
Theo quan niệm dân gian, "lươn trông trăng" thường là những con lươn lớn sống ở ruộng sâu, chuyên ăn xác động vật thối rữa. Điều này bắt nguồn từ đặc tính sinh học của lươn – một loài ăn thịt khá dữ, có chế độ ăn rất phong phú như cá con, tôm, ếch, thậm chí cả chim và rắn. Khi nguồn thức ăn khan hiếm, lươn không ngần ngại tìm đến xác chết của chó, mèo... để sinh tồn.
Càng lớn, lươn càng có xu hướng ăn nhiều xác thối hơn. Điều này khiến cơ thể chúng dễ mang theo lượng lớn vi khuẩn, ký sinh trùng và các tạp chất gây hại, khiến chúng trở thành nguồn thực phẩm không an toàn.
Ngoài ra, một lý do khác khiến nhiều người ngại ăn lươn lớn là vì chúng được cho là có độc tính cao hơn. Dù độc tố không nằm trong thịt mà chủ yếu tồn tại trong máu, nhưng ở những con lươn to, lượng độc tố này có thể mạnh hơn. Nếu không làm sạch kỹ, loại bỏ hoàn toàn máu và nội tạng, và nấu chưa chín kỹ, nguy cơ ngộ độc vẫn rất cao.
Do đó, để đảm bảo an toàn, nhiều người khuyên nên chọn lươn nhỏ, tươi sống và có nguồn gốc rõ ràng khi chế biến món ăn.
