Núi rừng Việt Nam không thiếu những loại quả mang tên gọi kỳ lạ và hương vị đặc sắc, mà nhiều người sống ở thành phố chắc chắn chưa từng nghe tới. Một trong số đó chính là quả đài hái.
Quả đài hái, còn được biết đến với những tên gọi khác như dây hái, mỡ lợn hay du qua, thuộc họ bí Cucurbitaceae với tên khoa học là Godgsonia macrocarpa. Cây đài hái là một loại dây leo, có lá hình trái tim, thường được chia thành 3 hoặc 5 thùy. Mặt trên của lá có màu xanh lục, trong khi mặt dưới thì nhạt hơn.
Quả đài hái có hình cầu, lớn chừng bằng đầu người, với khoảng 10 đến 12 khía. Bên trong, phần cùi trắng tạo nên sự hấp dẫn cho loại quả này. Mỗi quả thường chứa từ 6 đến 12 hạt, tùy thuộc vào kích thước, và những hạt này có hình dạng trứng dẹt.
Quả đài hái có hình cầu, lớn chừng bằng đầu người, với khoảng 10 đến 12 khía
Cây đài hái thường mọc hoang dại trong các khu rừng nguyên sinh và hiếm khi thấy ở vùng đồng bằng. Tại Việt Nam, loại cây này được phát hiện chủ yếu ở các tỉnh như Vĩnh Phúc, Thái Nguyên, Thanh Hóa, Nghệ An, Hà Tĩnh, cùng với một số tỉnh miền núi khác. Thời điểm lý tưởng để thu hoạch quả đài hái rơi vào khoảng từ tháng 11 đến tháng 2 hàng năm.
Người dân địa phương thu hái quả đài hái để chế biến thành các món ăn độc đáo, đồng thời lấy phần hạt bên trong để ép lấy dầu, bởi hạt này có chứa tỷ lệ dầu khá cao, từ 60-65%. Dầu của hạt đài hái có màu vàng nhạt, không mùi và không vị, rất thuận tiện để thay thế cho mỡ lợn trong chế biến món ăn. Tuy nhiên, hạt khi ăn sống có thể cảm nhận được vị đắng, do chứa một lượng ancaloit hoặc glucozit nhất định.
Người dân địa phương thu hái quả đài hái để chế biến thành các món ăn độc đáo, đồng thời lấy phần hạt bên trong để ép lấy dầu
Ngoài việc được sử dụng trong nấu nướng, dầu từ hạt đài hái còn được các cộng đồng dân tộc miền núi tận dụng để thắp sáng. Đôi khi, người dân cũng nướng chín hạt, sau đó giã nhuyễn cùng với muối để chế biến thành món ăn thú vị giống như muối vừng lạc.
Trước đây, quả đài hái ít được biết đến, nhưng trong những năm gần đây, với sự gia tăng sự yêu thích đối với các loại quả rừng có hương vị độc đáo, quả đài hái đã trở thành một đặc sản hấp dẫn. Người tiêu dùng và khách du lịch không ngừng tìm kiếm hạt và dầu đài hái để thưởng thức. Hiện nay, 1 lít dầu đài hái có giá khoảng 80.000 đồng, mang lại nguồn thu nhập đáng kể cho người dân ở khu vực miền núi.
Hiện nay, 1 lít dầu đài hái có giá khoảng 80.000 đồng
Chị Hoài Thương, một cư dân ở Cầu Giấy, Hà Nội, chia sẻ: "Khi tôi đến Thái Nguyên, tình cờ tôi phát hiện quả đài hái và dầu của nó. Đây là loại dầu tự nhiên với vị béo bùi, vừa lạ miệng lại rất tốt cho sức khỏe. Tôi đã biết rằng nó có nhiều tác dụng hữu ích, nên đã đặt mua về để chế biến các món xào nấu".
Bên cạnh việc dùng trong ẩm thực, từng bộ phận của cây đài hái đều mang lại lợi ích cho sức khỏe. Thân và lá của cây giúp giảm viêm, trong khi hạt có tác dụng nhuận tràng và trị rôm sảy. Nhân hạt đài hái có vị đắng ngọt, chứa chất béo và có tính mát, giúp thanh nhiệt và sát trùng hiệu quả.
