Tết Trùng Thập hay Tết Song thập (mùng 10 tháng 10 hoặc 15 tháng 10 Âm lịch) còn gọi là tết của các thầy thuốc, hay Tết Cơm mới tháng mười. Tết này còn gọi là Hạ Nguyên để đối với Thượng Nguyên (ngày 15 tháng Giêng) theo tục lệ như Phật .
Theo sách Dược lễ thì ngày 10 tháng 10 Âm lịch, cây thuốc mới tụ được khí âm dương, kết được sắc tứ thời (Xuân, Hạ, Thu, Đông) trở nên tốt nhất. Vì vậy, các thầy thuốc rất coi trọng tết này.
Ở nông thôn Việt Nam, ngày này người ta thường làm bánh giầy, nấu chè kho để cúng gia tiên rồi đem biếu những người thân thuộc.
Cũng theo Phan Kế Bính: ''Tết ấy (tức 10-10 âm lịch ) phần nhiều là các nhà đồng cốt và nhà thầy thuốc mới ăn thôi. Nhưng về nhà quê cũng nhiều nơi ăn, có nơi ăn to lắm, như ở vùng phủ Hoài,.."
Các nhà thầy thuốc thì vì thu lễ thu tiền mà ăn tết một là để cung cấp, hai là để khoản đãi các đệ tử và các bạn hàng.
Nói chung Tết này là của ông Đồng, bà Cốt, họ làm cỗ bàn linh đình. Còn đối với một số vùng nông thôn gọi nôm na là tết Cơm mới, tết Thường tân. Các nhà lấy gạo mới làm bánh dày, thổi cơm và luộc gà dâng cúng gia tiên và thần, Phật mừng được mùa.
Có nơi tổ chức Tết Cơm mới tháng mười (còn gọi là Tết Hạ nguyên) vào ngày rằm Tháng Mười hay ngày 31 tháng 10 để nhớ đến công của Tiên Nông (tiên của ruộng đồng) và để ăn mừng việc gặt hái của vụ mùa đã xong.
Các dân tộc thiểu số ở rừng Việt Bắc hay trên cao nguyên Tây nguyên, hàng năm khi ngô lúa ngoài nương rẫy đã thu hoạch xong, cái ăn đã chắc chắn trong nhà, thế là cả bản, cả buôn ăn tết được mùa.
Cái Tết vui được mùa luân lưu khắp các nhà trong xóm kéo dài suốt tháng, đến khi ngoài trời có mưa mới, lại bắt đầu vào mùa mới.
Ở các vùng đồng bằng sông hồng, sông cửu long, các làng mạc từ miền bắc vào miền nam, tết mừng được mùa gọi là tết cơm mới ngày 10 tháng 10 đương giữa mùa gặt.
Vui được mùa, mong được mùa, ý nghĩa to lớn ấy là mừng lo và cầu mong của cả đất nước. Truyền thống phong tục ân nghĩa ấy có từ xa xưa tới nay.
Bánh dày và bánh chưng như được chép trong Lĩnh Nam chích quái (thế kỷ 15) với nếp là nguyên liệu quan trọng thuộc thứ chất lượng số một mà không loại sơn hào hải vị nào có thể so sánh bằng bởi nó đã giành được... ngai vàng.
Ý nghĩa của ngày tết trùng thập?
Theo truyền thống thì một năm những người nông dân sẽ gieo trồng hai mùa vụ lúa. Mùa vụ thứ nhất diễn ra vào thời điểm lập xuân. Mùa vụ thứ hai diễn ra vào mùa hạ. Sau khi gieo cấy hơn ba tháng thì lúa chín và có thể gặt.
Vụ lúa thứ hai trong năm được gặt vào thời điểm tháng 9 Âm lịch nên theo phong tục truyền thống ở một số nơi vào rằm tháng 10 để tưởng nhớ tới vị Tiên Nông (tiên ruộng đồng) và chúc mừng cho một vụ mùa bội thu nên ngày này còn có một cái tên khác là Tết cơm mới tháng mười hay Tết Hạ Nguyên.
Theo lịch sử y học cổ truyền dân tộc, vào tháng 10 Âm lịch hàng năm, thời tiết vô cùng thuận lợi và thích hợp cho các cây thuốc quý sinh trưởng một cách tốt nhất với chất lượng cao, đảm bảo.
Theo các thầy thuốc Đông Y thì đây là khoảng thời gian chuyển giao mùa rõ rệt nên cây thuốc mới có thể tích tụ được khí Âm Dương, hội tụ được sắc tứ thời. Nên ngày này còn được coi là ngày tết của các thầy thuốc.
Tại các vùng quê, nông thôn Việt Nam vào ngày này mọi nhà thường nấu các loại bánh làm từ gạo (tất cả sử dụng bằng loại thóc mới thu hoạch) như bánh bột lọc, bánh giầy, bánh dẻo,... ngoài ra còn có xôi chè (các loại đồ ăn gần giống với ngày lễ diệt sâu bọ mồng 5 tháng 5 Âm lịch). Đến giờ hoàng đạo thì cúng gia tiên, thần linh, thổ địa.
Vào ngày này mọi người thường ra chùa làm lễ, cúng các vị thần linh, cảm tạ vì đã cho họ được một vụ mùa bội thu. Sau khi thực hiện xong các nghi lễ thì mỗi nhà sẽ đem bánh đi biếu những người thân quen, bạn bè, hàng xóm,...
Đối với các nhà có truyền thống Đông Y lâu đời thì đây là ngày mà họ khoản đãi các đệ tử đồng thời tăng cường thêm các mối quan hệ xã giao với bạn hàng, những khách hàng lâu năm.
Thủa xưa thì đây sẽ là ngày mà các dược đồng lên núi hái thuốc vì đây là thời điểm mà cây thuốc tốt nhất, sau khi hái về họ sẽ tổ chức một bàn tiệc để ăn mừng.
Tuy vậy nhưng ngày mồng 10 tháng 10 Âm lịch thực chất là Tết của ông Đồng, bà Cốt.
Theo dân gian thì ông Đồng, bà Cốt là những người có khả năng đặc biệt, có thể cho thần linh, ma quỷ, hồn người đã chết mượn thể xác của mình để giao tiếp với người còn sống. Ngày này thực chất là ngày lễ lớn của họ và thường làm cỗ bàn linh đình.
