1. Những thứ không cần thiết
Trong bài thơ Lậu Thất Minh, Lưu Vũ Tích từng viết: “Sơn bất tại cao, hữu tiên tắc danh. Thủy bất tại thâm, hữu long tắc linh,” có thể hiểu là núi không cần cao, sông không nhất thiết sâu, nhưng nếu có Tiên hay Rồng ở đó thì vẫn trở nên linh thiêng và nổi tiếng. Câu thơ nhấn mạnh giá trị thật sự không nằm ở vật chất tích trữ mà ở tinh thần và bản chất bên trong.
Những đồ vật vô dụng trong nhà không chỉ chiếm diện tích mà còn tạo áp lực tinh thần. Sự lo lắng về những thứ không cần thiết thực chất là lo âu về quá khứ và tương lai – những điều vô hình nhưng ảnh hưởng lớn tới tâm trí, biến ngôi nhà thành một “nhà tù tinh thần” mà chúng ta tự giam mình.
Nhà văn Thoreau trong Walden từng viết: “Tôi sẵn sàng lao sâu vào cuộc sống, sống một cuộc đời vững chãi và giản dị,” phản ánh triết lý sống giản đơn, giàu nội tâm. Quan điểm này cũng tương tự triết lý của Đào Uyên Minh, người yêu thích sự tĩnh lặng, tìm niềm vui trong những điều nhỏ bé như “hái cúc dưới hàng rào phía đông” hay “ngắm núi phía nam.”
Câu nói: “Mọi thứ trở nên quý giá hơn khi chúng hiếm hoi, và tình yêu trở nên tử tế hơn khi chúng ta già đi” không chỉ nhắc về đồ vật mà còn về giá trị tinh thần. Cuốn sách Chủ nghĩa tối giản khuyên: “Sở hữu ít hơn, sống nhiều hơn,” phù hợp với tư tưởng Khổng Tử: “Ăn tiết kiệm, uống nước vừa đủ, uốn cong cánh tay và gối, và tận hưởng cuộc sống.”
Việc buông bỏ vật chất giúp con người tìm thấy bình yên trong thế giới hỗn loạn. Từ thơ ca, tục ngữ đến văn học hiện đại, tất cả đều nhấn mạnh rằng giảm bớt những thứ vô dụng không chỉ giúp nhà cửa gọn gàng mà còn thanh lọc tâm hồn. Người xưa có câu: “Lưu thuỷ bất hủ, hộ xu bất lâu, động dã” – nghĩa là chỉ khi liên tục loại bỏ cái cũ, đón nhận cái mới, cuộc sống mới có thể phát triển và tiến về phía trước.
2. Thức ăn dư thừa
Trong Châu Tử Gia Huấn có câu: “Nhất chúc nhất phạn, đương tư lai xứ bất dị; Bán ty bán lũ, hằng niệm vật lực duy nan,” nhắc nhở rằng mỗi hạt cơm, bát cháo đều là kết quả lao động vất vả, cần được trân trọng.
Ở Ai Cập cổ đại, người dân tôn thờ thần Osiris – vị thần nông nghiệp – thông qua lễ hội Thu hoạch hàng năm, để tri ân lương thực. Nhà triết học Hy Lạp Socrates từng nói: “Sự hài lòng là tài sản tự nhiên, sự xa xỉ là nghèo đói giả tạo,” cảnh báo rằng lãng phí có thể dẫn tới nghèo cả vật chất lẫn tinh thần.
Nhà thơ Pablo Neruda trong Trăm bản tình ca ca ngợi vẻ đẹp giản dị: “Tình yêu ở những ngày bình thường, không quanh bàn tiệc giàu có.” Nhà văn Michael Pollan trong The Omnivore’s Dilemma cũng nhấn mạnh sự dư thừa, lãng phí trong ngành thực phẩm hiện đại và kêu gọi sống hòa hợp với thiên nhiên.
Trong Kinh Dịch, có câu: “Ăn uống tiết kiệm để giữ gìn sức khỏe.” Triết gia La Mã Seneca cũng nói: “Không phải thức ăn bạn ăn mà chính thức ăn bạn tiêu hóa mới khiến bạn khỏe mạnh.” Cả hai quan điểm đều nhấn mạnh sự khôn ngoan trong việc ăn vừa đủ, vừa bảo vệ sức khỏe, vừa tránh lãng phí.
Trong đời sống hiện đại, với thực phẩm đóng gói dư thừa và đồ dùng một lần, gánh nặng môi trường ngày càng tăng, đi ngược lại lời dạy xưa về tiết kiệm và đức hạnh.
3. Cảm xúc tiêu cực
Daniel Goleman, nhà tâm lý học nổi tiếng, trong Trí tuệ cảm xúc nhấn mạnh: “Trí tuệ cảm xúc là yếu tố quyết định sự thành công và hạnh phúc của chúng ta.” Khả năng quản lý cảm xúc không chỉ giúp cải thiện bản thân mà còn ảnh hưởng tích cực đến cộng đồng, tăng sức chống chịu nội tâm và giúp ta đối mặt thử thách hiệu quả hơn.
Câu tục ngữ Trung Quốc: “Một nụ cười khiến bạn thêm mười tuổi, một nỗi buồn khiến đầu bạn bạc đi” minh chứng rõ rệt tác động của cảm xúc đến cơ thể và tinh thần. Nó nhắc nhở chúng ta duy trì thái độ tích cực, bởi tâm trạng ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe và chất lượng cuộc sống.
Virginia Woolf trong To the Lighthouse khắc họa sâu sắc những biến động tâm hồn, nhấn mạnh rằng thay đổi nhỏ trong cảm xúc có thể tác động mạnh đến cuộc sống: “Nếu một người có thể gột rửa những muộn phiền trong lòng, thì người đó có thể nghe thấy tiếng nói tinh tế nhất của cuộc sống.” Lời nhắn này khuyến khích ta buông bỏ cảm xúc tiêu cực để nhận ra vẻ đẹp của đời sống và thúc đẩy sự chuyển hóa tích cực.
Trong Phật giáo, Đức Phật dạy cách đối mặt cảm xúc tiêu cực bằng lòng từ bi và chính niệm. Dhammapada có câu: “Nếu tâm trí hòa hợp, con đường có thể đạt được,” nhấn mạnh rằng hòa hợp nội tâm là chìa khóa tìm bình an và trí tuệ. Thiền chính niệm hiện nay cũng được áp dụng rộng rãi trong tâm lý học, giúp con người quan sát cảm xúc mà không bị chúng chi phối.
Ví dụ trong Anna Karenina của Leo Tolstoy, ghen tị và bất mãn âm ỉ làm hủy hoại tâm hồn nhân vật, dẫn đến bi kịch. Đây là lời cảnh tỉnh về sức mạnh nguy hiểm của cảm xúc tiêu cực nếu không được giải tỏa, giống như dòng nước ngầm âm thầm làm hại con người.
4. Nợ
“Đừng để chiếc ví của bạn trở thành khu vườn khốn khổ, đầy hối tiếc,” là phiên bản hiện đại của lời cảnh báo Shakespeare: “Người đi vay trở thành nô lệ của chủ nợ.”
Trong Gulliver’s Travels, Jonathan Swift dùng hình ảnh Lilliput để ẩn dụ về nợ nần, khi những sợi chỉ mỏng dần trói buộc tự do của con người. Văn học cổ điển và trí tuệ dân gian đều nhắc nhở thận trọng với nợ – vì đó chính là xiềng xích của tự do. Một câu tục ngữ phương Tây cũng viết: “Tiền không phải gốc rễ của mọi tội ác, mà là lòng tham.”
Chìa khóa để tránh nợ và bội chi là giữ đầu óc tỉnh táo trước cám dỗ vật chất, phân biệt rõ nhu cầu và ham muốn. Trong truyện ngụ ngôn của Aesop, chú chim bán bộ lông để lấy tiền ngay lập tức là minh họa rằng chạy theo khoái lạc ngắn hạn có thể đánh mất tự do.
Cổ ngữ có câu: “Thủy tích thạch xuyên” – nước chảy lâu dài sẽ xuyên qua đá – tượng trưng cho kiên trì, cũng như việc quản lý tài chính. Nhân vật keo kiệt trong Eugénie Grandet của Balzac dù cực đoan, nhưng phản ánh sự cần cù, kiên nhẫn trong tích lũy tài sản.
Tiết kiệm từng chút một và đầu tư thông minh là cách xây dựng nền tảng tài chính vững chắc. Khổng Tử trong Luận ngữ nói: “Người quân tử yêu tiền và kiếm tiền một cách đúng đắn.” Một nền tảng tài chính ổn định giúp gia đình phát triển, tận hưởng cuộc sống đầy cơ hội. Kinh Thánh cũng nhấn mạnh: “Gia đình là bến đỗ của tâm hồn và là điểm khởi đầu của những giấc mơ.” Gia đình hòa thuận, yêu thương sẽ tạo môi trường tích cực, giúp tránh xa những yếu tố tiêu cực như vật chất dư thừa, nợ nần hay cảm xúc tiêu cực.
