Việt Nam dù là một quốc gia khá nhỏ bé nhưng lại có nhiều nhân tài hiếm có. Nổi trội, trạng nguyên trẻ tuổi nhất trong lịch sử khoa cử của Việt Nam, đã thi đỗ Trạng khi mới 13 tuổi, được mệnh danh là thần đồng đất Việt. Ông cũng là tấm gương sáng về năng lực tự học thành tài, đức độ và cả lòng yêu nước thương dân.
Trạng Hiền- vị trạng nguyên trẻ tuổi nhất Việt Nam
Trạng Hiền- vị trạng nguyên trẻ tuổi nhất Việt Nam
Nguyễn Hiền sinh năm 1234 trong đó có một số tài liệu ghi là 1235. Ông sinh ra trong một gia đình nghèo tại làng Dương Miện thuộc huyện Thượng Hiền, phủ Thiên Trường, lộ Sơn Nam, nay thuộc thôn Dương A, xã Nam Thắng thuộc huyện Nam Trực, tỉnh Nam Định. Từ nhỏ, Nguyễn Hiền đã sớm bộc lộ tư chất thông minh, hiếu học. Đặc biệt, ông có khả năng thiên bẩm về chữ nghĩa. Nhờ đó, ông đỗ Trạng nguyên khi ông chỉ mới 13 tuổi, và trở thành vị Trạng nguyên trẻ tuổi nhất trong lịch sử nước ta, hậu thế không ai đổ xổ được kỷ lục này.
Thuở nhỏ, Nguyễn Hiền đã đọc thông, viết thạo và rất được mọi người xung quanh quý mến. Tương truyền rằng, khi lên 10 tuổi, gia đình đã cho ông theo học tại chùa. Thầy chỉ mới viết được khoảng 10 trang giấy, nhưng Nguyễn Hiền khi đó đã đọc lưu loát như thể đã học từ lâu.
Vốn trời phú thông minh, Nguyễn Hiền học một lại có thể biết mười nên chẳng mấy chốc đã vượt xa kiến thức của các bạn cùng trang lứa, thậm chí còn giỏi hơn, vượt trội cả các đàn anh. Nhưng vì nhà quá nghèo, ông đã phải bỏ dở việc học. Ban ngày ông đi chăn trâu nhưng dù mưa gió thế nào ông cũng đứng ngoài lớp học để nghe giảng nhờ. Sách vở của ông là lưng trâu, là nền cát, còn bút chính là ngón tay hay mảnh gạch vỡ. Ông luôn yêu thích tìm tòi, học hỏi, thường đi lân la ở các lớp học trong làng để có cơ hội được tiếp xúc nhiều hơn với chữ nghĩa, sách vở.
Năm 11 tuổi, tiếng tăm tốt của Nguyễn Hiền đã lan xa đến kinh đô và được mệnh danh là thần đồng. Khi đó, có một người mang họ Đặng, tự phong cho mình là người am hiểu hết các sách, nghe danh Nguyễn Hiền nên cũng muốn thử tài văn bút của cậu. Ông tìm đến nhà Nguyễn Hiền và sau đó đặt đầu đề theo bài phú "Phượng hoàng sào a, kỳ lân du úc", yêu cầu Nguyễn Hiền làm thơ với mỗi câu trong đó đều có liên quan đến một loài cầm thú.
Nguyễn Hiền đã liền ứng khẩu ngay: "Phi long kiên chiểu/Mã bất xuất hà /Ý bỉ Hữu Hùng chi thế/Ấp vu Duyên Lộc chi a", nghĩa là "Rồng không bay lên nơi ao, hồ/Ngựa không từ sông phi ra/Đẹp thay đời có họ Hữu Hùng/Làm nhà ở nơi Duyên Lộc."
Người họ Đặng bội phần thán phục tài năng của cậu bé và không ngớt lời khen ngợi là thiên tài. Năm ấy, Nguyễn Hiền đã dự thi Hương và đỗ đầu đã được phong Giải nguyên. Đến năm Thiên Ứng Chính Bình thứ 16 ( tức năm Tân Mùi), vua Trần Thái Tông đã mở khoa thi lớn để trọng dụng hiền tài, chiêu đãi kẻ sĩ. Nguyễn Hiền khi đó mới 13 tuổi đã lên kinh ứng thí và sau đỗ Trạng nguyên.
Trong suốt thời gian làm quan triều đình, Trạng Hiền đã có nhiều kế sách hay để phò vua giúp nước.
Trạng nguyên Nguyễn Hiền mặc dù tuổi còn nhỏ nhưng ông đã thể hiện phong thái tự nhiên, đĩnh đạc cũng như khả năng ứng đối lưu loát. Điều này khiến vua vô cùng ngạc nhiên và tò mò hỏi nhỏ: "Trạng nguyên học ở đâu?". Trạng Hiền quỳ và tâu: "Thần chỉ tự học, thỉnh thoảng có hỏi thêm sư ông ở chùa làng đôi ba chữ".
Tuy nhiên, vua Trần Thái Tông lại cảm thấy cách nói năng của Trạng Hiền khi đó còn mang vẻ quê kệch và có một phần kiêu căng. Vua không vừa lòng vị Trạng nguyên này nên truyền phán ông trở về quê học thêm về lễ nghĩa. Chính vì thế, Trạng Hiền vẫ chưa được ban áo mão.
Trong suốt thời gian làm quan triều đình, ông cũng có nhiều kế sách hay để phò vua giúp nước. Năm Ất Hợi, khi bị giặc Chiêm Thành xâm lược, vua đã giao Trạng nguyên Nguyễn Hiền làm nhiệm vụ đánh giặc và bảo vệ bờ cõi. Khi đó, chỉ trong thời gian ngắn, quân giặc đã bị đánh bại.
Vào ngày 14/8 năm Bính Tý, ông qua đời ở tuổi 21, một độ tuổi còn quá trẻ. Vua thương tiếc ông và đã truy phong ông là "Đại vương thành hoàng", đồng thời tôn thờ ông tại 32 nơi, bao gồm địa điểm đình Lại Đà ở xã Đông Hội, huyện Đông Anh, Hà Nội.
