Vua Lê Nhân Tông, sinh năm 1441, có tên thật là Lê Bang Cơ, là con trai của vua Lê Thái Tông và bà Nguyễn Thị Anh. Khi chưa tròn một tuổi, ông đã được phong làm Hoàng thái tử.
Sự kiện quan trọng xảy ra khi vụ án Lệ Chi Viên diễn ra, dẫn đến cái chết bất ngờ của vua Lê Thái Tông vào ngày 4 tháng 8 năm 1442. Chỉ 4 tháng sau, mặc dù còn rất nhỏ, Lê Bang Cơ đã được các đại thần như Trịnh Khả, Lê Thụ và Nguyễn Xí đưa lên ngôi. Khi đó, ông mới chỉ khoảng 1,5 tuổi, trở thành vị vua lên ngôi ở độ tuổi sớm nhất trong lịch sử Việt Nam, đồng thời là vị hoàng đế thứ ba của triều đại Lê.
Vua Lê Nhân Tông lên ngôi khi mới khoảng 1,5 tuổi
Trong giai đoạn đầu tiên, do chưa đủ tuổi và khả năng để gánh vác trách nhiệm lãnh đạo đất nước, việc điều hành quốc gia chủ yếu nằm trong tay Hoàng thái hậu Nguyễn Thị Anh khi bà đảm nhiệm vai trò nhiếp chính, cùng với sự hỗ trợ của các quan đại thần. Mãi đến khi lên 12 tuổi, Lê Bang Cơ mới chính thức bắt đầu đảm nhận công việc điều hành đất nước, trong khi Hoàng thái hậu về lại hậu cung để lui về phía sau.
Trong dòng chảy lịch sử, vua Lê Nhân Tông được ghi nhận là một vị quân vương có đức độ và tôn trọng triết lý Nho giáo. Ông nổi bật với khả năng lắng nghe ý kiến can gián và không sa đà vào những thú vui phiền phức như tửu sắc. Dưới triều đại của ông, đất nước Đại Việt trải qua một thời kỳ phát triển toàn diện, với kinh tế và giáo dục đều đạt được những bước tiến đáng kể.
Đặc biệt, dưới sự lãnh đạo của Lê Nhân Tông, quân đội Đại Việt đã thành công trong việc tiêu diệt vua Chiêm Bí Cai và sáp nhập vùng đất Bồn Man vào lãnh thổ của Đại Việt.
Ngoài các thành tựu quân sự, vua còn được người dân tôn kính bởi lòng thương yêu dành cho họ. Ông thường xuyên ban hành các chính sách giảm tô thuế, khen thưởng cho những công thần đã cống hiến cho đất nước, đồng thời quyết liệt trong việc trấn áp tội phạm cướp bóc và loạn đảng. Đặc biệt, đối với những khai quốc công thần trước đây đã bị xử án, vua đã ra chiếu minh oan, vinh danh công lao của họ và trả lại tài sản cùng đất đai cho con cháu của họ.
Dưới sự lãnh đạo của Lê Nhân Tông, quân đội Đại Việt đã thành công trong việc tiêu diệt vua Chiêm Bí Cai và sáp nhập vùng đất Bồn Man vào lãnh thổ của Đại Việt
Trong thời gian trị vì, vua Lê Nhân Tông đã thực hiện nhiều cải cách quan trọng, nổi bật trong số đó là việc đúc tiền Diên Ninh vào năm 1454. Ông còn chỉ định Phan Phu Tiên biên soạn bộ "Đại Việt sử ký", ghi nhận lại lịch sử từ triều đại Trần Thái Tông cho đến khi người Minh rút quân vào năm 1455. Những nỗ lực của ông trong việc tổ chức và phát triển nền tảng kinh tế cũng như văn hóa của đất nước đã tạo dấu ấn sâu đậm trong lịch sử.
Lê Nhân Tông xứng đáng được coi là một trong những minh quân hiếm hoi trong lịch sử phong kiến Việt Nam. Ông sở hữu tài năng vượt trội cùng với lòng nhân ái, khiến ông được lòng dân chúng. Đáng tiếc rằng triều đại của ông phải kết thúc đột ngột khi ông bị sát hại.
Năm 1459, một cuộc binh biến đã diễn ra, dẫn đến việc Lê Nghi Dân, Lạng Sơn Vương và là anh cùng cha khác mẹ của Lê Nhân Tông, đã ra tay cướp ngôi. Hành động này đã gây ra một làn sóng phẫn nộ trong hàng ngũ quan lại và nhân dân. Khi bị sát hại, vua Lê Nhân Tông mới chỉ 18 tuổi, và một ngày sau đó, Hoàng thái hậu Nguyễn Thị Anh cũng bị ám sát, ra đi khi mới 38 tuổi. Nhân dân và các quan lại đều tiếc thương cho một vị vua tài đức vẹn toàn, chưa có cơ hội thực hiện nhiều dự định cho sự thịnh vượng của đất nước.
