Giấc ngủ năm đầu đời – “tấm gương” phản chiếu trí tuệ ở tuổi lên ba
Giấc ngủ của trẻ không chỉ là thời gian nghỉ ngơi mà còn là lúc não bộ làm việc tích cực nhất để củng cố trí nhớ, hình thành kết nối thần kinh và xây dựng nền tảng cho các kỹ năng nhận thức. Nhận thấy điều này, nhóm nghiên cứu thuộc dự án AuBE (Autonomic Nervous System and Early Behavior) đã theo dõi hơn 190 trẻ từ lúc mới sinh đến tròn 3 tuổi, ghi lại dữ liệu giấc ngủ tại các mốc 6, 12, 18 và 24 tháng.
Khi các bé bước sang tháng thứ 36, nhóm sử dụng thang đo tiêu chuẩn WPPSI-III để đánh giá chỉ số IQ. Kết quả cho thấy, một số đặc điểm bất thường trong giấc ngủ năm đầu đời có mối liên hệ rõ rệt với sự sụt giảm điểm IQ:
- Thức giấc nhiều lần vào ban đêm ở 6 tháng tuổi: IQ tổng thể và IQ vận hành (khả năng xử lý tình huống, phản xạ) thấp hơn trung bình khoảng 3,5 điểm.
- Ngủ ngáy thường xuyên ở 18 tháng tuổi: IQ vận hành giảm tới khoảng 7 điểm.
- Ngủ ngày nhiều hơn ban đêm ở 12 tháng tuổi: IQ thấp hơn trung bình khoảng 4 điểm do nhịp sinh học bị đảo lộn.
Những con số này tuy không quá lớn nhưng đủ để phản ánh tác động lâu dài. Ở lứa tuổi mầm non, chỉ vài điểm IQ cũng có thể ảnh hưởng đến khả năng tiếp thu kiến thức, xử lý thông tin và thích nghi với môi trường mới.
Môi trường xã hội – yếu tố cộng hưởng cùng giấc ngủ
Ngoài yếu tố giấc ngủ, nhóm nghiên cứu còn nhận thấy môi trường chăm sóc đóng vai trò đáng kể. Trẻ được gửi nhà trẻ sớm, đặc biệt là ở các nhóm nhỏ có giáo viên hướng dẫn, thường có điểm IQ cao hơn so với trẻ ở nhà cùng cha mẹ hoặc người thân.
Nguyên nhân được lý giải là do môi trường tập thể giúp trẻ sớm tiếp xúc với ngôn ngữ đa dạng, học cách giao tiếp và rèn luyện kỹ năng xã hội. Các hoạt động nhóm, trò chơi có định hướng và giao lưu với bạn bè cũng kích thích não bộ phát triển mạnh hơn.
Tuy nhiên, chỉ số IQ ngôn ngữ (Verbal IQ) lại không bị tác động rõ rệt bởi giấc ngủ hay môi trường chăm sóc. Điều này cho thấy ảnh hưởng của giấc ngủ chủ yếu tập trung vào kỹ năng xử lý, ghi nhớ và vận hành – những yếu tố nền tảng để học hỏi và giải quyết vấn đề.
Vì sao giấc ngủ lại quyết định đến trí tuệ của trẻ?
Trong những năm đầu đời, bộ não trẻ phát triển với tốc độ vượt trội, hình thành hàng tỷ kết nối thần kinh mới mỗi ngày. Khi trẻ ngủ sâu, não bộ tiến hành “sắp xếp” lại thông tin, củng cố ký ức và loại bỏ dữ liệu không cần thiết. Đây cũng là thời điểm các hormone tăng trưởng được tiết ra nhiều nhất, hỗ trợ cả trí tuệ lẫn thể chất.
Ngược lại, nếu giấc ngủ bị gián đoạn thường xuyên hoặc nhịp sinh học ngày – đêm bị đảo lộn, quá trình này sẽ bị cản trở. Trẻ có thể trở nên kém tập trung, phản ứng chậm, khó tiếp thu kiến thức mới và giảm khả năng ghi nhớ. Những ảnh hưởng này tuy không thể hiện ngay lập tức nhưng sẽ tích tụ và bộc lộ rõ khi trẻ bước vào giai đoạn học tập chính thức.
Một phân tích tổng hợp từ 26 nghiên cứu về trẻ mẫu giáo (24–72 tháng tuổi) cũng chỉ ra rằng, ngủ đủ giấc và ngủ chất lượng cao có mối liên hệ nhất quán với sự phát triển nhận thức và hành vi tích cực.
Cha mẹ cần làm gì để bảo vệ giấc ngủ của con?
Từ những kết quả nghiên cứu trên, cha mẹ có thể áp dụng một số biện pháp đơn giản nhưng hiệu quả:
Xây dựng thói quen ngủ đều đặn từ sớm
Cho trẻ đi ngủ và thức dậy vào khung giờ cố định mỗi ngày, ưu tiên giấc ngủ ban đêm. Ánh sáng và tiếng ồn trong phòng ngủ nên được hạn chế để tạo môi trường yên tĩnh, thoải mái.
Theo dõi và xử lý các dấu hiệu bất thường
Nếu trẻ thường xuyên ngáy, ngủ gập cổ, thở khó hoặc hay thức giấc giữa đêm, cần đưa đi khám để kiểm tra nguyên nhân. Đây có thể là biểu hiện của các vấn đề về đường hô hấp hoặc rối loạn giấc ngủ.
Cân đối giữa ngủ ngày và ngủ đêm
Ở năm đầu đời, trẻ vẫn cần ngủ ngày, nhưng thời gian ngủ ban ngày quá dài có thể khiến trẻ khó ngủ vào ban đêm. Hãy điều chỉnh sao cho tổng thời lượng ngủ phù hợp với độ tuổi và nhịp sinh học.
Khuyến khích trẻ tham gia môi trường tập thể chất lượng
Khi trẻ đạt khoảng 18–24 tháng tuổi, cha mẹ có thể cân nhắc cho con tham gia nhà trẻ hoặc nhóm chơi có giáo viên hướng dẫn để tăng cường kỹ năng xã hội và kích thích phát triển trí não.
Giấc ngủ – “đầu tư” lâu dài cho trí thông minh
Không phải mọi vấn đề về giấc ngủ đều dẫn đến giảm IQ, nhưng việc duy trì thói quen ngủ tốt từ sớm sẽ giúp trẻ có nền tảng vững chắc cho sự phát triển sau này. Năm đầu đời là giai đoạn “vàng” để định hình nhịp sinh học và chất lượng giấc ngủ. Những nỗ lực của cha mẹ trong việc đảm bảo cho con một giấc ngủ trọn vẹn hôm nay sẽ là khoản đầu tư quý giá cho trí tuệ và thành công của con trong tương lai.
