Vua Minh Mạng sinh ngày 25/5/1791, là hoàng đế thứ hai của triều Nguyễn, ở ngôi từ 1820 – 1841. Vua Gia Long trước khi mất đã di chiếu cho Hoàng tử Nguyễn Phúc Đảm nối ngôi. Ngày mồng Một tháng Giêng năm Canh Thìn (14/2/1820), Hoàng tử Đảm đã đăng quang, lấy niên hiệu là Minh Mạng. Nguyễn Phúc Đảm còn có tên gọi khác là Nguyễn Phúc Kiểu. Ông được cho là vị vua anh minh nhất của nhà Nguyễn.
Trong thời gian ở ngôi, vua Minh Mạng đã đề xuất hàng loạt cải cách từ nội trị đến ngoại giao. Ông cho lập thêm Nội các và Cơ mật viện ở kinh đô Huế, bãi bỏ chức tổng trấn Bắc thành và Gia Định thành, đổi các trấn thành tỉnh và củng cố chế độ lưu quan ở khu vực miền núi.
Quân đội nhà Nguyễn dưới thời Minh Mạng được tổ chức lại, chia thành bộ binh, thủy binh, tượng binh, kị binh và pháo thủ binh. Nhà vua còn cử quan ra chỉ đạo khai hoang ở ven biển Bắc kỳ và Nam kỳ. Vì là vị vua tinh thông Nho học và sùng đạo Khổng Mạnh nên Minh Mạng rất quan tâm đến việc học tập và củng cố thi cử.
Năm 1822, vua Minh Mạng cho mở lại các kỳ thi Hội, thi Đình ở kinh đô để tuyển chọn nhân tài. Đến nay vẫn còn lưu truyền giai thoại về vua Minh Mạng với nhân vật nổi tiếng đương thời là bà Huyện Thanh Quan và về một chiếu chỉ của ông.
Bị bà Huyện Thanh Quan chê chữ xấu
Thuở ấy, bà Huyện Thanh Quan nổi tiếng có tài thơ Nôm nên được vua Minh Mạng triệu vào Huế làm Cung trung giáo tập, dạy cho các cung phi mỹ nữ. Một lần, nhân dịp chúc mừng một vị quan lớn của triều đình, vua Minh Mạng ban ởn bằng cách viết tặng hai chữ đại tự theo nghệ thuật thư hoa. Sau khi viết xong, nhà vua đưa cho bà và hỏi: “Được không?”. Bà Huyện Thanh Quan ngắm nét chữ “rồng bay phượng múa” của nhà vua xong liền trả lời: Tâu bệ hạ, phúc tối hậu, thọ tối trường (phúc rất dày, thọ rất dài).
Ban đầu nhà vua chưa hiểu ý của bà nhưng nhìn kỹ lại chữ của mình vua mỉm cười gật đầu. Thì ra nhà vua viết chữ Phúc béo tròn và chữ Thọ dài ngoẵng! Bà Huyện Thanh Quan vốn rất đoan trang, đôn hậu nhưng “phê” nhà vua rất khéo, hóm hỉnh làm vua Minh Mạng cảm thấy thú vị, không giận được.
Cấm phụ nữ mặc váy
Vào năm 1822, nhân dịp ra Hà thành nhận lễ thọ phong của nhà Mãn Thanh (Trung Quốc), vua Minh Mạng khó chịu khi thấy phụ nữ miền Bắc mặc quần một ống, trông chướng mắt. Vì thế, nhà vua đã ra lệnh cấm các cô, các bà Bắc hà không được mặc quần như thế nữa. Quan quân địa phương đốc thúc lính tráng bắt ép phụ nữ phải thực hiện nghiêm lệnh chiếu chỉ của nhà vua. Ở các ngả đường, chợ búa đều có lính canh phòng quan sát kỹ,… Người nào mặc váy đi chợ là bị đuổi về. Người dân Hà thành vì thế mà không chịu nổi cảnh oái oăm đó, họ phản kháng một cách hài hước bằng bài ca dao:
Tháng sáu có chiếu vua ra;
Cấm quần không đáy người ta hãi hùng.
Không đi thì chợ không đông;
Đi thì phải mượn quần chồng sao đang.
Có quần ra đứng bán hàng;
Không quần ra đứng đầu làng trông quan.
