Các loại nước giải khát như nước ngọt, nước ép trái cây, trà sữa, trà chanh… đã trở thành “người bạn” quen thuộc trong cuộc sống hiện đại. Điểm chung của chúng là vị ngọt hấp dẫn, khiến người uống rất khó dừng lại. Tuy nhiên, nhiều nghiên cứu gần đây đã chỉ ra rằng, vẻ ngoài ngọt ngào của những thức uống này che giấu một thực tế đáng lo ngại: chúng là kẻ hủy hoại gan thầm lặng.
Gan nhiễm mỡ không do rượu – Kẻ giết người thầm lặng
Ngoài rượu, đồ uống ngọt cũng là nguyên nhân âm thầm làm hại gan. Thói quen uống nhiều đồ ngọt có thể dẫn đến bệnh gan nhiễm mỡ không do rượu (NAFLD) – tình trạng tế bào gan tích tụ quá nhiều mỡ, làm suy giảm chức năng gan. Hiện nay, NAFLD đang trở thành bệnh gan mạn tính phổ biến nhất tại nhiều quốc gia, vượt qua cả viêm gan virus và bệnh gan do rượu.
Nguy hiểm là gan nhiễm mỡ thường không có triệu chứng rõ rệt, khiến nhiều người chủ quan. Thực tế, căn bệnh này có thể tiến triển thành xơ gan và ung thư gan, với khoảng 16% ca ung thư gan xuất phát từ NAFLD.
Bằng chứng khoa học: Đường và chất tạo ngọt làm tăng nguy cơ
Một nghiên cứu trên tạp chí Nutrients phân tích mối liên hệ giữa đồ uống có đường và nguy cơ gan nhiễm mỡ. Kết quả cho thấy, sau khi loại trừ các yếu tố như béo phì, tuổi tác, giới tính và lối sống, những người tiêu thụ nhiều đường từ đồ uống hằng ngày (≥72g/ngày với nam, ≥50g/ngày với nữ) có nguy cơ mắc NAFLD cao hơn 60% so với người ít hoặc không uống.
Ngay cả các loại nước ngọt chứa chất tạo ngọt nhân tạo như aspartame, sucralose… cũng không an toàn. Những người uống thường xuyên đối mặt với nguy cơ gan nhiễm mỡ cao hơn khoảng 78%.
Nguyên nhân được lý giải là nhiều đồ uống chứa lượng lớn fructose, loại đường được chuyển hóa chủ yếu tại gan. Khi nạp quá nhiều, gan sẽ tăng sinh mỡ; nếu mỡ không kịp vận chuyển ra ngoài, nó sẽ tích tụ trong tế bào gan. Với nước ngọt nhân tạo, mặc dù cơ chế chưa rõ ràng, các nghiên cứu cho rằng việc sử dụng lâu dài gây rối loạn hệ vi sinh đường ruột, tăng phản ứng viêm và dẫn đến tích tụ mỡ trong gan.
Mối liên hệ với ung thư gan
Không chỉ dừng lại ở gan nhiễm mỡ, đồ uống có đường còn làm tăng nguy cơ ung thư. Một nghiên cứu của Harvard cho biết, người uống ≥1 ly nước ngọt mỗi ngày có nguy cơ ung thư gan tăng 85% và nguy cơ tử vong do các bệnh gan mạn tính cao hơn 68% so với người chỉ uống ≤3 ly/tháng.
Thêm vào đó, Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) cũng xếp chất tạo ngọt nhân tạo aspartame vào nhóm 2B, có khả năng gây ung thư nhưng mức độ thấp. Dù vậy, chúng xuất hiện rất phổ biến trong trà sữa, bánh kẹo, kẹo cao su... nên không hoàn toàn vô hại.
Vì sao khó từ bỏ và cách "cai" nước ngọt
Việc từ bỏ nước ngọt, trà sữa không hề dễ dàng bởi chúng kích hoạt hệ thống "thưởng" trong não, giải phóng dopamine mang lại cảm giác vui thích. Não bộ dần quen và phụ thuộc vào cảm giác này.
Để giảm tác hại và bảo vệ gan, bạn có thể áp dụng các biện pháp sau:
Giảm từ từ: Thay vì cắt bỏ đột ngột, hãy giảm dần tần suất và lượng uống. Ví dụ: Tuần đầu giảm từ 1 ly/ngày xuống còn 5 ly/tuần, tuần sau còn 3 ly/tuần.
Uống đủ nước: Người lớn nên uống 1,5-1,7 lít nước/ngày (tương đương 7-8 cốc). Nước lọc là lựa chọn tốt nhất giúp giảm nhu cầu đồ uống ngọt.
Tìm đồ uống thay thế: Sử dụng nước khoáng có ga, trà hoặc nước chanh không đường.
Lối sống bảo vệ gan
Bên cạnh việc kiểm soát đồ uống, cần chú ý ba yếu tố chính để giữ lá gan khỏe mạnh:
Kiểm soát cân nặng và vòng eo: Với người thừa cân, nên giảm 5-10% trọng lượng cơ thể trong 6 tháng đầu (mỗi tuần giảm 0,5-1kg). Lưu ý không giảm quá nhanh để tránh phản tác dụng.
Thay đổi chế độ ăn và vận động: Ăn ít đường, tinh bột tinh chế; giảm dầu mỡ (ưu tiên hấp, luộc); tăng cường rau, trái cây, ngũ cốc thô. Tập luyện tối thiểu 150 phút/tuần với các môn vừa sức như đi bộ nhanh, đạp xe, bơi lội... Giữ tinh thần lạc quan và ngủ đủ giấc.
Khám sức khỏe định kỳ: Thực hiện xét nghiệm đường huyết, mỡ máu, men gan và siêu âm gan mật 6-12 tháng/lần để phát hiện sớm các bất thường.
