Trong các lần tái bản, số lượng họ của người Kinh hầu như không thay đổi, nhưng rất nhiều họ của đồng bào các dân tộc thiểu số đã được nhóm nghiên cứu của Tiến sĩ Lê Trung Hoa ghi nhận. Cụ thể, trong ấn bản năm 2022, cả nước có tổng cộng 931 họ, trong đó có 165 họ thuộc về người Kinh.
Dòng họ đông nhất Việt Nam
Đến lần xuất bản thứ ba vào năm 2005, số lượng họ đã tăng lên 1020, nhưng số họ của người Kinh vẫn giữ nguyên. Sau khi sách in xong, nhóm nghiên cứu phát hiện thêm 3 họ mới, nâng tổng số họ được ghi nhận tại Việt Nam lên 1023.
Trong số đó, họ Nguyễn chiếm tỷ lệ lớn nhất, tới 38,4% dân số. Tiếp theo là họ Trần (12,1%), Lê (9,5%), Phạm (7%), Hoàng/Huỳnh (5,1%), Phan (4,5%), và Vũ/Võ (3,9%). Chỉ riêng 7 họ này đã chiếm 80,5% dân số cả nước.
Các họ khác như Đặng (2,1%), Bùi (2%), Đỗ (1,4%), Hồ (1,3%), Ngô (1,3%), Dương (1%), và Lý (0,5%) cũng đóng góp một phần vào dân số, nhưng với tỷ lệ nhỏ hơn. Điều này có nghĩa là hơn 90% người Việt thuộc về 14 dòng họ lớn, trong khi 1.009 họ còn lại chỉ chiếm dưới 10% dân số.
Vì sao họ Nguyễn lại phổ biến như vậy?
Sự phổ biến của họ Nguyễn có nguồn gốc từ những biến cố lịch sử liên quan đến triều đại nhà Trần. Trước khi nhà Trần lên ngôi, Việt Nam được cai trị bởi nhà Lý (1009-1225). Khi Trần Cảnh lên ngôi, mọi quyền hành do Trần Thủ Độ, chú họ của Trần Cảnh, kiểm soát. Vào năm 1232, để triệt tiêu ảnh hưởng của dòng họ Lý, Trần Thủ Độ đã ra lệnh tất cả những người họ Lý phải đổi sang họ Nguyễn.
Cũng có nhiều lý giải khác nhau về lý do Trần Thủ Độ chọn họ Nguyễn. Tuy nhiên, sử sách chỉ ghi lại một cách đơn giản rằng, sau khi nhà Trần lên nắm quyền, tất cả những người họ Lý buộc phải đổi họ.
Không chỉ dưới thời nhà Trần, việc đổi họ thành Nguyễn còn xảy ra trong nhiều triều đại khác. Ví dụ, sau khi nhà Hồ lật đổ nhà Trần, nhiều con cháu họ Trần đã đổi họ để tránh bị trả thù. Đến khi nhà Mạc suy tàn vào năm 1592, con cháu dòng họ Mạc cũng phải đổi họ để trốn thoát sự truy sát. Khi nhà Nguyễn lên ngôi vào năm 1802, con cháu họ Trịnh cũng vì sợ bị báo thù mà đổi sang họ Nguyễn.
Hơn nữa, trong thời kỳ nhà Nguyễn, những người mang họ Nguyễn thường nhận được nhiều đặc quyền từ triều đình. Điều này khiến nhiều người khác cũng đổi họ để được hưởng những ưu đãi.
Thời kỳ cận đại và sự phát triển của họ Nguyễn
Trước khi Việt Nam trở thành thuộc địa của Pháp, nhiều người dân không có họ, chỉ có các gia đình quý tộc mới có họ. Khi Pháp tiến hành cuộc điều tra dân số quy mô lớn vào thế kỷ 19, họ gặp khó khăn vì nhiều người dân không có họ. Do đó, người Pháp đã quyết định đặt họ Nguyễn cho những người không có họ, và số lượng người mang họ Nguyễn từ đó tăng vọt một lần nữa.
Mặc dù không có sự can thiệp của người Pháp, họ Nguyễn vẫn sẽ là họ phổ biến nhất tại Việt Nam.
Tuy nhiên, việc chiếm tới gần 40% dân số không thể không kể đến tác động từ các sự kiện lịch sử này.
Hiện nay, khi gặp một người mang họ Nguyễn, bạn có thể tự hào rằng họ đang sở hữu một dòng họ đặc biệt nhất Việt Nam. Và nếu bạn cũng mang họ Nguyễn, bài viết này có thể giúp bạn hiểu thêm về lịch sử thú vị của dòng họ mình.
