Hai Bà Trưng là nhân vật lịch sử quen thuộc, nhưng nguồn gốc họ của Hai Bà Trưng hiện nay vẫn là ẩn số với nhiều ý kiến khác nhau.
Hai Bà Trưng mang họ gì?
Đại Việt sử lược được coi là bộ sử cổ nhất của Việt Nam đã đề cập đến nguồn gốc của Hai Bà Trưng. Theo sách này, thời Việt Nam khi còn là huyện Giao Chỉ, Hai Bà Trưng vốn là hai chị em sinh đôi. Hai bà sinh vào ngày mồng một tháng tám năm Giáp Tuất tức năm thứ 14 sau công nguyên, chị tên là Trưng Trắc, em tên là Trưng Nhị.
Cha của Hai Bà Trưng đã mất sớm, hai chị em được người mẹ là bà Man Thiện (cháu ngoại Hùng Vương) nuôi dạy khôn lớn. Hai Bà Trưng từ đó lớn lên đều văn võ song toàn, thương dân và có ý chí khởi nghĩa quật cường.
Đây cũng là hai nữ anh hùng đầu tiên của dân tộc Việt Nam khi đã cùng nhau khởi binh đánh đuổi quân Đông Hán, thành lập quốc gia đặt kinh đô tại Mê Linh. Sau khi đánh đuổi thành công giặc ngoại xâm, người chị là Trưng Trắc đã tự phong nữ vương và được lịch sử ghi nhận là Trưng Nữ vương.
Tuy vậy, dựa trên ghi chép ở trong Đại Việt sử ký toàn thư, Hai Bà Trưng lại thuộc dòng dõi Lạc tướng ở Mê Linh, nên họ của hai bà tạm được gọi là Lạc. Thời Văn Lang - u Lạc - Nam Việt, họ của các vua và quý tộc thường đặt theo tên nước, tên tộc người. Hùng Vương, trong sử cũng được ghi là Lạc Vương, cũng như các Lạc hầu, Lạc tướng đều có họ Lạc gốc từ tên Lạc Việt.
Vấn đề Hai Bà Trưng mang họ gì cũng từng tạo nên cơn sốt dư luận thời gian qua khi có nhiều chuyên gia cho rằng, vào đầu công nguyên, Việt Nam hiện vẫn chưa có họ. Các chuyên gia này đưa ra giả thuyết rằng Hai Bà Trưng không có họ cụ thể.
Theo PGS.TS Phạm Quốc Sử: “Năm 40 đầu thế kỷ nước ta chưa đặt họ mà con cái theo dòng mẹ - dòng ngoại. Mới chỉ có thể xác định Hai Bà Trưng theo dòng vua Hùng”. Lúc bấy giờ, nước ta đang theo dòng vua Hùng, chế độ mẫu hệ khi đó vẫn được đề cao nên con cái thường theo dòng bên ngoại, còn dòng phụ hệ thì chưa rõ. Vì vậy có thể tạm coi Hai Bà Trưng chính mang họ Hùng.
Có thể tạm coi Hai Bà Trưng chính mang họ Hùng.
Cũng theo ông Sử, Hai Bà Trưng cũng vốn không phải tên là Trưng. Xưa kia từ Trưng xuất phát từ từ “trứng” mà ra. Trưng Trắc, Trưng Nhị ý chỉ là loại trứng tốt nhất và trứng tốt nhì. Theo sách ''Danh tướng Việt Nam'', tên hai vị nữ vương này vốn chính là Trứng Chắc và Trứng Nhì, phiên theo tiếng Hán được gọi là Trưng Trắc và Trưng Nhị.
Còn theo GS Nguyễn Khắc Thuần, Hai Bà Trưng khi đó chưa có họ. Mẹ hai bà được cho là có tên là Trần Thị Đoan, thực chất đây chính là cái tên thần phả đặt sau này (vào khoảng thế kỷ 17, 18). Còn cái tên Man Thiện cũng vốn chỉ ''người Man tốt'', có thể do người Hán gọi. Còn tên của hai bà cũng có nguồn gốc từ nghề dệt lụa truyền thống của Việt Nam, hoàn toàn tương tự như cách đặt tên theo các loài cá của các vua nhà Trần sau này. Xưa kia nuôi tằm, tổ kén tốt sẽ gọi là "kén chắc", tổ kén kém hơn sẽ gọi là "kén nhì"; trứng ngài tốt sẽ gọi là "trứng chắc", trứng ngài kém sẽ hơn gọi là "trứng nhì". Do đó, theo sách Danh tướng Việt Nam, tên hai bà vốn được đặt rất giản dị là Trứng Chắc và Trứng Nhì, được phiên theo tiếng Hán gọi là Trưng Trắc và Trưng Nhị.
