Triều Tùy có ảnh hưởng sâu rộng đến triều Đường, triều Tống, và các triều đại sau này của Trung Quốc trên tất cả các lĩnh vực chính trị, kinh tế, văn hóa và ngoại giao. Tuy vậy, ở triều đại này cũng xuất hiện vị hoàng đế tai tiếng nhất lịch sử Trung Hoa, khiến triều đại sụp đổ chóng vánh.
Tùy Dạng Đế phá tan công sức kiến lập triều đại thống nhất Trung Hoa của cha, khiến nhà Tùy diệt vong chỉ sau 38 năm
Tùy Dạng Đế (569 - 618), tên thật là Dương Quảng, là hoàng đế thứ hai nhà Tùy trong lịch sử Trung Hoa. Cha của Dương Quảng, Tùy Văn Đế Dương Kiên, là người lật đổ triều đại Bắc Chu và Nam triều Trần, thống nhất Trung Hoa sau 250 năm kể từ thời nhà Tấn. Trong giai đoạn Nam–Bắc triều, nhà Trần do Trần Bá Tiên ở Chiết Giang thành lập, kiểm soát phía nam Trung Hoa từ năm 557 đến 589.
Dưới sự chỉ dẫn của vua cha, Dương Quảng được mô tả là người thông minh hiếu học, được nhiều đại thần coi trọng. Trước mặt cha mẹ, Dương Quảng tỏ ra tiết kiệm và cung kính, được nhiều người xưng tụng là có hiếu đạo.
Năm 21 tuổi, Dương Quảng được phong làm Nguyên Soái, cùng các tướng lĩnh đem 11 vạn quân chinh phạt Nam triều Trần, tiến vào kinh đô Kế Nghiệp (Dương Châu ngày nay) chỉ sau một năm.
Khi vua cha có tuổi, anh cả Dương Dũng được giao việc triều chính, nhưng lại không có tài về chính trị, tiêu xài hoang phí, khiến Tùy Văn Đế không hài lòng. Nhân chuyện Dương Dũng dùng lễ nghĩa sai cách, các đại thần dâng biểu cáo tội lên Văn Đế. Thừa tướng Dương Tố dựng chuyện Dương Dũng muốn làm phản, Độc cô hoàng hậu lại gây sức ép, khiến Tùy Văn Đế phế thái tử làm dân thường.
Năm 604, Tùy Văn Đế 64 tuổi, bệnh nặng chỉ ở trong cung, Dương Quảng lo việc triều chính. Một lần nọ, Dương Quảng vào cung thăm Văn Đế, để mắt tới Tuyên Hoa Phu nhân, người hơn mình 8 tuổi, bèn lên tiếng chọc ghẹo rồi giở trò cưỡng bức.
Tuyên Hoa hoảng sợ, chạy về cung báo với Văn Đế. Văn Đế tức giận, sai người thảo chiếu phế ngôi thái tử của Dương Quảng. Tuy nhiên, Dương Quảng và thừa tướng Dương Tố biết được, liền sai Trương Hành vào cung, ra tay sát hại Tùy Văn Đế. Hai phu nhân sau này trở thành phi tần của Tùy Dạng Đế Dương Quảng, theo nội dung trong cuốn tự trị thông giám.
Dương Quảng được các nhà sử học Trung Quốc đánh giá là mắc nhiều sai lầm, không chăm lo đời sống người dân, phá tan công sức kiến lập triều đại thống nhất Trung Hoa của cha, khiến nhà Tùy diệt vong chỉ sau 38 năm.
Hoàng đế tàn bạo, người dân lầm than
Ngày 21.8.604, Dương Quảng lên ngôi hoàng đế, lấy hiệu là Tùy Dạng Đế. Ông ép anh cả Dương Dũng treo cổ tự tử, thanh trừng hai em trai là Thục Vương Dương Tú và Hán Vương Dương Lượng.
Trong thời gian tại vị, Tùy Dạng Đế mắc sai lầm khi không quan tâm đến đời sống của người dân, lệnh dời đô từ Trường An về Lạc Dương, lại liên tục cho xây kênh đào, khiến dân phu chết quá nửa. Hơn nữa, với tích cách kiêu ngạo, Tùy Dạng Đế đã 3 lần đem quân chinh phạt Cao Câu Ly, chỉ vì vua nước này không đến diện kiến. Cao Câu Ly là vương quốc của người Triều Tiên ở phía bắc bán đảo Triều Tiên và Mãn Châu.
Năm 611, Tùy Dạng Đế xuống chiếu thảo phạt Cao Câu Ly, chuẩn bị 300 thuyền chiến lớn, chiêu mộ tới 3 vạn cung thủ, lệnh cho dân ở Hà Nam, Hà Bắc làm phu đi theo đoàn quân. Quân chinh phạt bị thúc ép hành quân thần tốc, đi ngày đêm không nghỉ, khiến nhiều người chết dọc đường. Dạng đế lại bắt ép các hộ dân phải cống lương thực cho quân đội theo đầu người, còn quan lại thì lại nhân cơ hội vơ vét cho đầy túi riêng. Nhân dân phải chịu sưu cao thuế nặng của triều đình, tình cảnh ngày một bi đát. Một số người bỏ đi làm cướp. Lòng dân ngày một oán hận.
Tháng 3 năm 618, hay tin Tùy Dạng Đế bị hại, Đường Cao Tổ Lý Uyên tuyên bố thành lập triều đại nhà Đường, cùng con trai Lý Thế Dân đem quân dẹp phản loạn, mở ra giai đoạn lịch sử mới.
