Loại cây nhắc tới ở đây có tên gọi là thủy tùng, tên khoa học là Glyptostrobus pensilis. Thủy tùng là loại cây thuộc họ bụt mọc, như loài hóa thạch sống của ngành hạt trần. Cây này có niên đại cách đây khoảng 10 triệu năm.
Chỉ còn 3 nước có, trong đó có Việt Nam
Tài liệu thế giới ghi nhận thủy tùng hiện chỉ còn ở là Việt Nam, Trung Quốc và Lào. Trong đó, Việt Nam chúng ta là nơi có nhiều nhất và cây này lại chỉ có ở tỉnh Đắk Lắk.
Cây thủy tùng là cây thân gỗ lớn, cao trên 30m, đường kính thân 0,6 - 1m, vỏ dày, hơi xốp, màu xám, nứt dọc. Gỗ thủy tùng lại có nhiều màu từ xanh đen đến xanh ngọc bích, tím, vàng, đỏ, nâu đỏ và quan trọng nhất là vân gỗ thủy tùng. Vân gỗ thì có loại vân chỉ, chuối hoặc không vân.
Thủy tùng là cây gỗ quý chỉ còn ở Việt Nam, Trung Quốc, Lào
Người chơi gỗ thủy tùng tin rằng gỗ loại cây này có khả năng hấp thu khí tốt và xua đuổi tà khí nên là vật phẩm phong thủy tốt. Gỗ thủy tùng thường dùng làm tượng thờ hoặc lục bình thờ cúng để mang lại may mắn, bình an giàu có thịnh vượng. Do đó thủy tùng lại càng có trị giá cao.
Trị giá của gỗ thủy tùng không được định giá theo cân hay khối mà được xác định theo tuổi thọ và đường vân từng khúc gỗ. Nếu cây thủy tùng trên trên 500 tuổi, đường kính gốc gần 1m, nguyên giá khúc gốc chắc chắn không dưới tiền tỷ. Phần thân có trị giá cao nhất vì thể hiện rất rõ đường vân sắc nét.
Gỗ thủy tùng cũng có mùi hương đậm. Cây thủy tùng hiện thuộc loài đặc hữu rất hiếm mà cả Sách đỏ thế giới và Việt Nam đặt vào tình trạng nguy cấp, được bảo vệ nghiêm ngặt.
Nghị định 32/2006/NĐCP của chính phủ đã xếp thủy tùng vào nhóm IA, nghiêm cấm khai thác và sử dụng với mục đích thương mại. Quỹ Quốc tế bảo tồn thiên nhiên (WWF) đã công bố thủy tùng là một trong những loài cây đang ở cấp độ rất nguy cấp.
Một gốc cây thủy tùng ở Việt Nam. Ảnh báo Đắk Lắk
Thập niên 1990, có 2 quần thể gỗ thủy tùng ở tỉnh Đắk Lắk nằm trên địa bàn Ea Ral (thuộc xã Ea Ral, huyện Ea H'leo) và Trấp Ksơr (thuộc xã Ea Hồ, huyện Krông Năng). Thời điểm đó 2 quần thể này có đến hàng ngàn cây thủy tùng. Nhưng việc đắp đập thủy lợi phục vụ nông nghiệp đã làm nước dâng ngập cả hai quần thể thủy tùng này, khiến nhiều cây chết chìm sâu vào đầm lầy, hơn nữa vì việc khai thác ồ ạt đã làm cho lượng thủy tùng sụt giảm nghiêm trọng, chỉ còn 162 cây. Trong các năm 2009 và 2010, cơn sốt thủy tùng lên cao, hàng trăm người đổ về Ea Ral săn tìm khiến loài cây này đứng trước nguy cơ tuyệt chủng. Do đó, hiện nay, những cây thủy tùng còn sót lại ở hai huyện Ea H’leo, Krông Năng và 1 cây ở thị xã Buôn Hồ được xem là “báu vật” vô cùng quý giá.
Trong đó xã Ea Ral (huyện Ea H'leo) 142 cây, huyện Krông Năng 19 cây, và 1 cây nằm giáp ranh giữa một cây cầu của thị xã Buôn Hồ.
Loài cây không còn tái sinh
Thủy tùng hiện vẫn còn tại Việt Nam nhưng đáng buồn là gần nửa thế kỷ qua, thủy tùng không còn tái sinh tự nhiên nữa. Cây thủy tùng tự nhiên vẫn ra hoa kết quả và có hạt nhưng không thể thụ phấn nên tất cả hạt đều lép, mất khả năng nảy mầm.
Nhiều nhà khoa học đã nghiên cứu để tái sinh thủy tùng. Hiện các nhà khoa học đang cho ghép cây thủy tùng trên gốc cây bụt mọc và ghép rễ thở của thủy tùng đang phát triển tốt.
