Lịch sử Việt Nam ghi nhận không ít hình ảnh nữ tướng anh hùng, thế nhưng Nguyễn Thị Bành là người duy nhất giả dạng nam nhi để tham gia chiến trận. Bà là một trong những nữ tướng lừng danh thời khởi nghĩa Lam Sơn và là tri kỷ của Nguyễn Chích, một trong những công thần hàng đầu của triều đại Hậu Lê.
Nguyễn Thị Bành giả trai tòng quân đánh giặc
Dựa theo "Việt Nam sử lược", hình ảnh của Nguyễn Chích, sinh năm 1382 và mất năm 1448, được khắc họa rõ nét. Ông quê ở thôn Vạn Lộc, huyện Đông Sơn, châu Ái, nay là Đông Sơn, Thanh Hóa.
Một đoạn văn trên bia ký quốc triều ghi lại, từ thuở nhỏ ông đã mồ côi cả cha lẫn mẹ, nhưng vẫn nổi bật với tính cách hiền lành, trung thực và ít nói, cùng một ý chí không gì lay chuyển. Khi 25 tuổi, Nguyễn Chích đã nêu cao ngọn cờ khởi nghĩa tại Hoàng Nghiêu (Thanh Hóa) để chống lại quân Minh đang xâm lược.
Trong các cuộc nổi dậy chống lại quân Minh vào thời điểm đó, phong trào do Nguyễn Chích dẫn dắt đặc biệt nổi bật với quy mô lớn. Ông đã tận dụng triệt để địa hình hiểm trở với những vách núi dựng đứng để nhiều lần chặn đứng quân Minh.
Trong quá trình củng cố lực lượng và mở rộng phạm vi hoạt động của cuộc khởi nghĩa, Nguyễn Chích đã chú trọng tới việc tuyển chọn những người dũng sĩ. Và chính trong những hoạt động này, ông đã gặp gỡ và cùng sát cánh với nữ tướng Nguyễn Thị Bành.
Một ngày nọ, trong khi đang ở doanh trại, Nguyễn Chích được thông báo có một chàng trai trẻ muốn gặp ông. Khi gặp mặt, ông nhận thấy chàng trai có vẻ ngoài yếu đuối, không mấy oai phong và đặt câu hỏi: "Anh có khả năng gì mà lại đến nơi này?".
Chàng trai trả lời một cách dịu dàng nhưng kiên định: “Tôi đã tập luyện võ nghệ từ nhỏ, hiện tại vì căm thù giặc nên muốn nhập ngũ”. Nguyễn Chích yêu cầu: “Hãy thể hiện tài năng của anh”.
Nguyễn Chích sau đó mời chàng trai thử sức cùng một trong những tướng lãnh của mình. Chàng trai không ngần ngại và nhanh chóng đánh bại người này. Liên tiếp, các tướng khác cũng gục ngã dưới tay chàng trai, làm cho toàn bộ doanh trại kinh ngạc và ngưỡng mộ. Nguyễn Chích rất hài lòng và quyết định nhận chàng trai vào quân đội của mình.
Theo dõi qua sinh hoạt hằng ngày, Nguyễn Chích chú ý thấy chàng trai có những hành động và thói quen khác biệt so với những người khác, từ cách đi đứng, nét mặt, làn da, đến hình thể và bàn tay đều mang nhiều nét phụ nữ.
Sau đó, Nguyễn Chích tổ chức một trận đấu vật và mọi người đều phải tham gia. Khi bị đặt vào hoàn cảnh khó xử, chàng trai ban đầu cố gắng từ chối một cách khéo léo. Nhưng không thể cãi lại mệnh lệnh và áp lực từ các binh sĩ, chàng trai cuối cùng đã mở lòng với Nguyễn Chích và tiết lộ rằng mình thực chất là nữ giả nam, tên thực sự là Nguyễn Thị Bành.
Sát cánh bên chồng trong mọi hoàn cảnh
Dù nhận ra rằng Nguyễn Thị Bành đã giả trai để nhập ngũ, Nguyễn Chích vẫn giữ nàng lại vì kính trọng tài năng và lòng quyết đoán của nàng, đồng thời còn bởi tình cảm sâu đậm mà ông dành cho nàng. Cuối cùng, ông đã quyết định cưới nàng và ban cho nàng chức vụ phó tướng.
Từ bé, Nguyễn Chích đã được cha dạy dỗ nghề nuôi chim bồ câu và ông trở nên rất tài tình trong việc này. Nguyễn Thị Bành cũng trở thành trợ thủ không thể thiếu giúp chồng dẫn dắt đoàn chim bồ câu, tạo nên một đội quân đặc biệt trong lịch sử.
Khi Trương Phụ tiến quân vây hãm căn cứ Hoàng Nghiêu với ý định phá hủy nó, bà Nguyễn Thị Bành và chồng đã cùng nhau chỉ huy quân sĩ đánh bại kẻ thù. Trong trận chiến đó, nữ tướng và chồng đã dẫn đầu một lực lượng tấn công vào trại quân Minh, tiêu diệt nhiều địch thủ.
Một lần khác, khi quân Minh do Lương Nhữ Hốt dẫn đầu bao vây quân nghĩa Hoàng Nghiêu trên đỉnh núi, cắt đường hỗ trợ và buộc Nguyễn Chích phải hàng, Nguyễn Thị Bành, lúc đó đang ở quê nhà, đã kêu gọi khoảng 60 nam nhi mạnh mẽ, mang theo cờ và vũ khí, và đã âm thầm tiến vào căn cứ vào ban đêm, tiếng bước chân vang dội mạnh mẽ.
Trong đêm tối chỉ có ánh sao lấp lánh, quân Minh khi quan sát thấy đội quân cờ xí chi chít và tiếng bước chân mạnh mẽ, đã lầm tưởng đó là một lực lượng lớn đang tiếp viện. Lương Nhữ Hốt, hoảng sợ trước tình huống này, đã cho rằng có một lực lượng nổi dậy khác đang tấn công từ hai phía, và vội vã rút lui trong hỗn loạn.
Sau khi gia nhập vào quân Lam Sơn, vợ chồng Nguyễn Chích đã mang theo đội chim bồ câu của mình để gửi tin. Trong những lúc quân Lam Sơn bị vây hãm, thực phẩm trở nên khan hiếm, đội chim bồ câu đã chuyển thông điệp giúp quân đội có thể hỗ trợ lẫn nhau.
Nhờ những đóng góp này, Lê Lợi đã biểu dương vợ chồng Nguyễn Chích và cá nhân tặng thóc và mật cho Nguyễn Thị Bành để nuôi chim bồ câu, một sự ghi nhận xứng đáng cho những công lao của họ.
Xuyên suốt đời mình, Nguyễn Thị Bành luôn là người vợ đảm đang, hết lòng vì chồng và đồng hành cùng Nguyễn Chích qua mọi sóng gió. Kể cả khi Nguyễn Chích gặp trở ngại trên chính trường, bị phế truất, bà luôn ở bên cạnh, an ủi và khích lệ chồng để cùng nhau vượt qua những khó khăn.
