Trong cuộc đua tìm giải pháp điều trị ung thư hiệu quả và ít tác dụng phụ, vaccine cá nhân hóa đang nổi lên như một hướng đi đầy triển vọng. Không giống các phương pháp truyền thống như hóa trị hay xạ trị, loại vaccine đặc biệt này được thiết kế "đo ni đóng giày" cho từng bệnh nhân, giúp tấn công chính xác tế bào ung thư mà không gây tổn hại đến mô lành. Mới đây, Nga đã công bố sẽ thử nghiệm lâm sàng vaccine cá nhân hóa điều trị ung thư da hắc tố (melanoma) vào cuối năm 2025, mở ra kỳ vọng mới trong lĩnh vực y học điều trị ung thư bằng công nghệ mRNA và trí tuệ nhân tạo (AI).
Vaccine cá nhân hóa: Mỗi người một liều duy nhất
Dự án đột phá này do Viện Nghiên cứu Dịch tễ và Vi sinh quốc gia Gamaleya (nổi tiếng với vaccine Sputnik V phòng Covid-19) thực hiện. Điểm đặc biệt của loại vaccine này là tính cá nhân hóa tuyệt đối – mỗi liều phù hợp với duy nhất một bệnh nhân. Vaccine được tạo ra dựa trên giải trình tự gen của khối u và đặc điểm di truyền riêng biệt của từng người bệnh.
Khác với vaccine phòng bệnh truyền thống, vaccine điều trị ung thư hoạt động theo cơ chế mRNA. Thay vì mã hóa protein virus, mRNA trong vaccine sẽ mã hóa các tân kháng nguyên – những protein bất thường chỉ có trên tế bào ung thư. Khi được tiêm vào cơ thể, vaccine sẽ kích hoạt hệ miễn dịch, giúp tế bào T nhận diện và tiêu diệt chính xác tế bào ác tính, mà không làm tổn thương tế bào lành.
Vai trò quan trọng của trí tuệ nhân tạo
Quá trình sản xuất vaccine cá nhân hóa diễn ra theo nhiều bước: lấy mẫu sinh thiết khối u, phân tích gen, chọn lọc tân kháng nguyên, rồi thiết kế mRNA phù hợp. AI đóng vai trò cốt lõi trong việc xử lý khối lượng lớn dữ liệu gen, xác định nhanh chóng và chính xác đoạn mã cần thiết.
Nhờ sự hỗ trợ của AI, thời gian hoàn thiện một liều vaccine chỉ mất khoảng 7 ngày – một con số ấn tượng trong ngành y học cá thể hóa. Ông Alexander Gintsburg, Giám đốc Viện Gamaleya, cho biết: “Vaccine này hoàn toàn cá nhân hóa, không thể sử dụng cho bất kỳ ai khác ngoài người được thiết kế riêng.”
Kỳ vọng kiểm soát ung thư như bệnh mạn tính
Theo kế hoạch, giai đoạn thử nghiệm lâm sàng đầu tiên sẽ bắt đầu vào tháng 9–10/2025, tại Viện Nghiên cứu Hertsen và Trung tâm Nghiên cứu Y học Quốc gia về Ung thư N.N. Blokhin. Đối tượng tham gia là bệnh nhân mắc u hắc tố ác tính, một loại ung thư da hiếm nhưng có khả năng di căn mạnh và tỷ lệ tử vong cao nếu phát hiện muộn.
Kết quả tiền lâm sàng trên mô hình động vật cho thấy, vaccine có thể giảm tới 80% kích thước khối u và ngăn chặn sự di căn. Một số trường hợp dù khối u không biến mất hoàn toàn, nhưng nhờ vaccine, bệnh được kiểm soát lâu dài mà không cần dùng đến hóa trị hoặc xạ trị liên tục – điều thường gây ra nhiều tác dụng phụ nghiêm trọng cho người bệnh.
Chi phí cao nhưng được tài trợ toàn bộ
Hiện nay, chi phí sản xuất một liều vaccine cá nhân hóa khoảng 300.000 rúp Nga (tương đương 2.900 USD). Tuy nhiên, Bộ Y tế Nga khẳng định sẽ chi trả toàn bộ chi phí điều trị, đảm bảo mọi người dân có nhu cầu đều được tiếp cận miễn phí thông qua hệ thống y tế công.
Viện Gamaleya đang sử dụng dây chuyền sản xuất tự động hóa cao, cho phép nhanh chóng mở rộng quy mô nếu vaccine chứng minh hiệu quả và an toàn trong thử nghiệm lâm sàng.
Tiềm năng ứng dụng rộng rãi cho nhiều loại ung thư
Ngoài melanoma, Viện Gamaleya đang nghiên cứu vaccine cá nhân hóa cho các loại ung thư khó điều trị khác như ung thư phổi không tế bào nhỏ, ung thư tuyến tụy và ung thư thận – những căn bệnh có tỷ lệ sống sót thấp và kháng điều trị mạnh.
Theo thống kê, Nga hiện có khoảng 4 triệu người đang sống chung với ung thư, với 625.000 ca mắc mới mỗi năm. Ung thư phổi, đại trực tràng và ung thư vú là ba loại phổ biến nhất. Tuy không phổ biến, nhưng ung thư da hắc tố lại đặc biệt nguy hiểm do tốc độ tiến triển nhanh và tỷ lệ tử vong cao nếu không điều trị kịp thời.
