Nhóm lao động tự do bao gồm những người buôn bán nhỏ, bán hàng rong, bán vé số, làm nghề tự do hoặc cộng tác viên cho các tổ chức, doanh nghiệp nhưng không có ràng buộc lao động lâu dài.
Để được hưởng các chế độ an sinh xã hội, nhóm lao động này có thể tham gia bảo hiểm xã hội (BHXH) tự nguyện. Mặc dù Luật BHXH năm 2014 đã mở đường cho chính sách này, nhưng số lượng người tham gia vẫn còn khiêm tốn do quyền lợi hạn chế và mức hỗ trợ của Nhà nước chưa thực sự hấp dẫn.
Nhằm khắc phục những hạn chế đó, Luật BHXH năm 2024 (có hiệu lực từ ngày 1/7/2025) đã bổ sung nhiều điểm mới quan trọng, đặc biệt là về trợ cấp thai sản, điều kiện hưởng lương hưu và trợ cấp cho người đóng BHXH vượt thời gian quy định, giúp gia tăng quyền lợi và thu hút lao động tự do tham gia.
1. Bổ sung trợ cấp thai sản trong BHXH tự nguyện
Theo các Điều 94–97 của Luật BHXH 2024, người tham gia BHXH tự nguyện sẽ lần đầu tiên được hưởng trợ cấp thai sản – điểm mới chưa từng có trước đây. Chính sách này đặc biệt ý nghĩa đối với phụ nữ trong độ tuổi sinh sản, giúp họ chủ động bảo vệ quyền lợi an sinh của mình.
Mức trợ cấp được quy định là 2 triệu đồng cho mỗi con sinh ra, hoặc với trường hợp thai từ 22 tuần tuổi trở lên bị chết lưu hoặc tử vong khi sinh. Ngoài ra, phụ nữ dân tộc thiểu số hoặc người Kinh có chồng là dân tộc thiểu số thuộc hộ nghèo còn được hưởng thêm hỗ trợ theo quy định của Chính phủ.
Đáng chú ý, nguồn chi trả trợ cấp thai sản hoàn toàn do ngân sách nhà nước bảo đảm, người tham gia không phải đóng thêm tiền mà vẫn được tăng quyền lợi. Quốc hội cũng trao quyền cho Chính phủ điều chỉnh mức trợ cấp tùy theo tình hình kinh tế – xã hội từng thời kỳ, đảm bảo quyền lợi tốt nhất cho người lao động.
2. Nới điều kiện hưởng lương hưu
Theo Điều 98, thời gian tối thiểu để được hưởng lương hưu giảm từ 20 năm xuống còn 15 năm. Quy định này mở ra cơ hội lớn cho người lao động tự do tham gia muộn hoặc có thời gian đóng gián đoạn, giúp họ vẫn đủ điều kiện nhận lương hưu khi đến tuổi nghỉ.
3. Tăng quyền lợi cho người đóng BHXH lâu hơn
Luật mới (Điều 100) quy định, người đã đủ điều kiện hưởng lương hưu mà vẫn tiếp tục đóng BHXH sẽ được hưởng thêm trợ cấp bằng 2 lần mức bình quân tiền lương làm căn cứ đóng BHXH cho mỗi năm đóng vượt.
Ngoài ra, người có thời gian đóng BHXH vượt mức tương ứng với tỷ lệ lương hưu tối đa 75% (nam trên 35 năm, nữ trên 30 năm) sẽ được nhận trợ cấp một lần bổ sung, thể hiện nguyên tắc “đóng nhiều – hưởng nhiều”, khuyến khích người lao động duy trì tham gia dài hạn.
4. Thay đổi lớn trong chính sách hưởng BHXH một lần
Theo Điều 102 của Luật BHXH năm 2024, chính sách hưởng BHXH một lần đã có nhiều điều chỉnh quan trọng.
Cụ thể, từ ngày 1/7/2025, người bắt đầu tham gia BHXH sẽ không còn được nhận BHXH một lần, trừ các trường hợp đặc biệt sau:
-
Đã đủ tuổi nghỉ hưu nhưng chưa đủ 15 năm đóng BHXH và không tiếp tục tham gia;
-
Ra nước ngoài định cư;
-
Mắc bệnh hiểm nghèo như ung thư, bại liệt, xơ gan mất bù, lao nặng, AIDS;
-
Bị suy giảm khả năng lao động từ 81% trở lên hoặc là người khuyết tật đặc biệt nặng.
Quy định mới này được ban hành nhằm hạn chế tình trạng người lao động rút BHXH một lần hàng loạt, giúp bảo đảm họ vẫn có nguồn thu nhập ổn định khi về già.
Đối với người đã tham gia BHXH trước ngày 1/7/2025, nếu sau 12 tháng không tiếp tục đóng và chưa đủ 20 năm đóng, vẫn có quyền rút BHXH một lần như quy định hiện hành.
Ngoài ra, người đủ tuổi nghỉ hưu nhưng chưa đủ 15 năm đóng BHXH có thể lựa chọn hưởng trợ cấp hàng tháng theo Điều 23 của Luật BHXH 2024 thay vì nhận BHXH một lần, nhằm bảo đảm thu nhập ổn định và lâu dài.
Trường hợp người lao động ra nước ngoài định cư, mắc bệnh hiểm nghèo hoặc bị khuyết tật đặc biệt nặng, nếu đồng thời đủ điều kiện hưởng cả lương hưu và BHXH một lần, họ được quyền lựa chọn hình thức nhận phù hợp với nhu cầu thực tế – hoặc lương hưu hàng tháng, hoặc BHXH một lần.
Những thay đổi này thể hiện nỗ lực của Nhà nước trong việc hướng chính sách BHXH đến mục tiêu lâu dài, giúp người lao động duy trì an sinh bền vững thay vì chỉ nhận quyền lợi ngắn hạn.
