Vào thời xưa ở Trung Quốc, canh phu là một nghề rất quan trọng. Nghề này xuất hiện sớm nhất ở thời nhà Tần, nhưng đến nhà Hán mới trở thành một nghề chính thức và phổ biến trong dân gian.
Canh phu thường là một nhóm hai người, làm việc vào giữa đêm. Họ phối hợp với nhau, vừa tăng cường hiệu suất làm việc vừa có thể hỗ trợ lẫn nhau. Trong đó, một người cầm đèn soi đường, một người cầm kẻng hoặc ống trúc, hai người vừa đi vừa hô.
Hành động canh phu dùng gậy đánh vào kẻng hoặc ống trúc để tạo tiếng vang gọi là đánh canh.
Canh phu được thuê bởi quan phủ địa phương nên cũng chính là “nhân viên công vụ” theo như cách gọi của thời nay. Muốn làm nghề này phải có sức khoẻ tốt, càng trẻ càng được ưu tiên.
Sử liệu cho thấy canh phu sẽ gõ 5 hồi mỗi đêm, mỗi lần cách nhau 2 giờ đồng hồ. Sau khi mặt trời xuống núi, canh phu bắt đầu làm việc, 7 giờ tối là hồi canh đầu tiên.
Thời xưa thì 7h là trời đã tối đen, ăn cơm xong người ta sẽ lên giường đi ngủ. Tiếng đánh kẻng gõ trúc đầu tiên của canh phu vào lúc 7h tối cũng là âm thanh nhắc nhở mọi người nhanh chóng làm hết việc dang dở, chuẩn bị yên giấc.
Canh thứ nhất, cẩn thận củi lửa
Nhà cửa ngày xưa hầu như đều được xây bằng chất liệu gỗ và rơm, rất dễ bắt lửa. Nếu để lửa bén lên mất kiểm soát thì hậu quả khôn lường.
Sau khi ăn no, người ta thường có xu hướng lên giường ngủ ngay. Vì vậy mà nhắc nhỏ mọi người dập tắt tất cả củi lửa trước khi ngủ là điều vô cùng quan trọng.
Canh thứ hai, mau chóng đi ngủ
9h tối cũng là lúc bách tính nên yên giấc. Nhưng thời nào cũng vậy, đều có những người cố thức đêm. Người vợ vá quần may áo, người mẹ chăm con nhỏ,… chăm chú luôn tay bên ánh nến lập loè, thời gian trôi qua lúc nào không hay.
Nghe hồi canh thứ hai họ mới giật mình dừng lại việc trên tay, chuẩn bị lên giường đi ngủ.
Đa phần người xưa không có thói quen ngủ nướng trên giường. Họ thường dậy rất sớm nên việc ngủ sớm sẽ đảm bảo chất lượng giấc ngủ mỗi ngày là chuyện quan trọng không nên lơ là.
Canh thứ ba, xua đuổi trộm cướp
Hồi kẻng thứ ba vang lên lúc 11 giờ khuya. Lúc đêm hôm thanh vắng rất lý tưởng để để bọn trộm hành sự.
Bọn trộm nghe hồi kẻng vang vọng này ít nhiều cũng sợ hãi. Canh phu sẽ đi khắp con đường ngõ kẻm cũng xem như thực hiện nhiệm vụ tuần tra. Đa phần bọn trộm cố gắng lẩn trốn để không bị canh phu bắt gặp vì họ vốn dĩ cũng là “nhân viên” của quan phủ.
Canh thứ tư, đề phòng khó lạnh
Hồi kẻng thứ tư vang lên lúc 1 giờ sáng, cũng là thời điểm nhiệt độ xuống thấp nhất. Canh phu sẽ hô: “Giờ Sửu, trời đất lạnh giá”. Điều này nhằm nhắc nhở mọi người chú ý nhiệt độ, kiểm tra lại cửa có đóng chặt hay chưa để tránh gió lạnh độc hại lùa vào.
Giờ Sửu là thời gian từ 1 – 3 giờ sáng. Lúc này, công việc của canh phu đã gần như hoàn thành.
Canh thứ năm, hoàn thành nhiệm vụ
Hồi kẻng thứ năm vang lên cũng là lúc trời bắt đầu sáng. Lúc này canh phu hô: “Giờ Dần canh năm, ngủ sớm dậy sớm, giữ gìn sức khoẻ”. Đây cũng chính là “âm thanh báo thức” để người dân thức dậy rời giường, bắt đầu ngày mới.
Ở thời xưa, sự tồn tại của nghề canh phu rất quan trọng. Người thời bấy giờ tính giờ khá khó khăn. Ban ngày, họ thường nhìn mặt trời, bóng vật để nhận biết thời gian. Ban đêm muốn biết mấy giờ thì khó vô cùng.
Vì vậy mà phiên làm việc của canh phu cũng như chiếc đồng hồ giúp người dân nắm rõ thời gian.
Bên cạnh đó, canh phu còn có nhiệm vụ tuần tra, giữ an ninh trật tự trong khu vực. Không chỉ đuổi trộm bắt cướp, họ còn nhắc nhở những thanh niên lêu lổng ngoài đường giữa khuya, thậm chí có thể bắt nhốt vào nhà giam nếu người này làm chuyện quá đáng, không hợp tác.
Nói cách khác, canh phu chính là người mang đến cho bách tính cảm giác an toàn về đêm.
