Năm 2022, Tạp chí Dinh dưỡng Lâm sàng Hoa Kỳ đã công bố một nghiên cứu khảo sát trên 40.937 cá nhân, tập trung vào sự thay đổi trong thói quen ăn uống của người trưởng thành từ năm 2001 đến 2018. Kết quả chỉ ra rằng tỷ lệ calo đến từ thực phẩm siêu chế biến đã gia tăng đáng kể theo từng năm. Đến năm 2018, 57% tổng lượng calo của người tiêu dùng xuất phát từ những loại thực phẩm này. Điều này cho thấy rằng ngày càng nhiều người tiêu thụ thực phẩm chế biến sẵn với khối lượng lớn mà không nhận thức rõ về những tác động tiêu cực mà chúng có thể gây ra đối với sức khỏe.
Bác sĩ Wei Shihang từ phòng khám Churi tại Đài Loan đã nêu rõ những vấn đề liên quan đến "thực phẩm siêu chế biến", làm cho nó trở thành mối nguy hại cho sức khỏe.
Định nghĩa thực phẩm siêu chế biến
Theo Hệ thống phân loại thực phẩm Nova, do Đại học Sao Paulo ở Brazil phát triển vào năm 2009, thực phẩm và đồ uống được phân chia thành bốn loại dựa trên tính chất, mức độ và mục đích chế biến:
Cấp độ 1: Thực phẩm chưa qua chế biến hoặc chỉ được chế biến ở mức tối thiểu. Nhóm này bao gồm trái cây, rau, đậu, cá, trứng và thịt. Những thực phẩm này không chứa phụ gia và có thể được chế biến thông qua các phương pháp như cắt nhỏ, đun nóng, xay xát, sấy khô hoặc đông lạnh.
Cấp độ 2: Nguyên liệu đã qua chế biến, được tạo ra từ việc tinh chế và nghiền nát các thực phẩm thuộc cấp độ 1, chẳng hạn như bơ, bột mì, muối và nước tương.
Cấp độ 3: Thực phẩm chế biến sẵn, được sản xuất từ nguyên liệu của cấp độ 1 và 2, kèm theo chất phụ gia để ngăn ngừa hư hỏng.
Cấp độ 4: Thực phẩm siêu chế biến là những sản phẩm thực phẩm được sản xuất qua quy trình công nghiệp, trong đó sử dụng nhiều loại phụ gia và nguyên liệu không tự nhiên. Những loại thực phẩm này bao gồm đồ uống có đường, snack đóng gói, thực phẩm đông lạnh và các món ăn liền có thể chế biến nhanh chóng bằng lò vi sóng. Chúng thường chứa nhiều chất béo, đường và muối nhằm tăng cường hương vị và kéo dài thời gian bảo quản.
Thực phẩm siêu chế biến là những sản phẩm thực phẩm được sản xuất qua quy trình công nghiệp, trong đó sử dụng nhiều loại phụ gia và nguyên liệu không tự nhiên
Tác động tiêu cực của thực phẩm siêu chế biến
Tiến sĩ Kevin Hall, một chuyên gia hàng đầu về béo phì và nhà nghiên cứu tại Viện Y tế Quốc gia Hoa Kỳ, đã thực hiện một nghiên cứu thú vị liên quan đến thực phẩm chế biến sẵn. Ông đã tuyển chọn 20 người trưởng thành với trọng lượng cơ thể ổn định và chia họ thành hai nhóm: một nhóm tiêu thụ thực phẩm siêu chế biến và nhóm còn lại sử dụng thực phẩm nguyên chất.
Cả hai nhóm được cung cấp thực phẩm với thành phần dinh dưỡng và tổng lượng calo giống nhau, đồng thời cho phép các đối tượng tự quyết định lượng thức ăn họ muốn ăn. Kết quả cho thấy rằng nhóm tiêu thụ thực phẩm siêu chế biến có lượng calo trung bình cao hơn 500 so với nhóm không tiêu thụ. Kết quả này dẫn đến việc trọng lượng cơ thể của họ tăng trung bình 0,9 kg. Nguyên nhân có thể là do thực phẩm siêu chế biến kích thích sản xuất ghrelin (hormone kích thích cảm giác đói) và làm giảm mức leptin (hormone kiểm soát cảm giác no), khiến các đối tượng không nhận thức được việc tiêu thụ quá mức cả về số lượng thực phẩm lẫn lượng calo.
Nghiên cứu gần đây đã chỉ ra rằng việc tiêu thụ quá nhiều thực phẩm siêu chế biến có thể làm gia tăng nguy cơ mắc phải 32 loại bệnh, bao gồm các bệnh liên quan đến tim mạch, tiểu đường loại 2 và ung thư, và thậm chí có thể dẫn đến tử vong sớm. Cụ thể, việc tiêu thụ những thực phẩm này có thể làm tăng 50% nguy cơ tử vong do bệnh tim mạch, và tăng nguy cơ mắc các vấn đề liên quan đến lo âu và rối loạn tâm thần từ 48% đến 53%. Ngoài ra, thực phẩm siêu chế biến cũng góp phần làm gia tăng nguy cơ béo phì, tiểu đường loại 2, mất ngủ và nhiều bệnh lý khác gần 50%.
Một số nhà nghiên cứu đã nhận xét về công trình này: "Tổng thể, các tác giả nghiên cứu nhận định rằng việc tiêu thụ một lượng lớn thực phẩm chế biến sẵn có thể gây hại cho hầu như tất cả các hệ thống trong cơ thể."
Các tác giả nghiên cứu nhận định rằng việc tiêu thụ một lượng lớn thực phẩm chế biến sẵn có thể gây hại cho hầu như tất cả các hệ thống trong cơ thể
Tại sao thực phẩm siêu chế biến vẫn được ưa chuộng mặc dù có hại?
Cảm giác hưng phấn
Thực phẩm siêu chế biến được phát triển bởi các nhà sản xuất và nhà khoa học thực phẩm thông qua quá trình thử nghiệm liên tục và áp dụng nhiều mô hình toán học để cân bằng các thành phần như đường, chất béo, muối và chất phụ gia. Mục tiêu là tối ưu hóa hương vị, tạo ra các sản phẩm dễ gây nghiện. Tỷ lệ thành phần này kích thích mạnh mẽ cơ chế khen thưởng trong não, kích thích sự bài tiết dopamine, mang lại cảm giác vui vẻ khi tiêu thụ, từ đó dẫn đến tình trạng "nghiện" thực phẩm siêu chế biến.
Hơn nữa, tốc độ truyền tín hiệu trong cơ thể liên quan đến thực phẩm siêu chế biến là rất nhanh. Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng tín hiệu được truyền càng nhanh thì khả năng gây nghiện càng cao.
Dễ dàng sử dụng và giá cả hợp lý
Thực phẩm siêu chế biến nổi bật với sự tiện lợi, dễ dàng lấy ra và chế biến hơn so với thực phẩm nguyên thủy. Nhờ có các chất phụ gia như chất bảo quản, thực phẩm siêu chế biến có thời gian bảo quản lâu hơn, dễ dàng hơn trong việc vận chuyển và trưng bày tại các cửa hàng. Điều này góp phần làm cho chúng có giá thành thấp hơn và dễ dàng tiếp cận hơn với người tiêu dùng.
Bên cạnh đó, các chiến dịch tiếp thị và quảng cáo mạnh mẽ từ các nhà sản xuất đã góp phần hình thành nhiều thói quen ẩm thực hiện đại, như việc tiêu thụ bắp rang và soda khi xem phim, hay tặng socola vào ngày lễ tình nhân.
Thực phẩm siêu chế biến nổi bật với sự tiện lợi, dễ dàng lấy ra và chế biến hơn so với thực phẩm nguyên thủy
Những cách hiệu quả để loại bỏ thực phẩm siêu chế biến
Thay đổi môi trường và thói quen mua sắm
Thay vì ghé thăm các siêu thị lớn hoặc cửa hàng tiện lợi để mua sắm thực phẩm hàng ngày, hãy ưu tiên chọn lựa các cửa hàng chuyên bán thịt, trái cây tươi và rau củ. Những địa điểm này thường cung cấp nhiều lựa chọn thực phẩm lành mạnh hơn, giúp giảm bớt cơ hội mua sắm thực phẩm chế biến sẵn. Việc lập danh sách mua sắm trước cũng rất quan trọng; chỉ mua những thứ cần thiết có thể giúp bạn tránh xa những sản phẩm không tốt cho sức khỏe.
Chú ý đến thông tin trên nhãn sản phẩm
Khi lựa chọn thực phẩm chế biến sẵn, hãy đọc kỹ thông tin trên nhãn. Ngay cả khi bạn quyết định ăn khoai tây chiên, hãy chọn hương vị nguyên bản với thành phần tối giản để hạn chế lượng chất phụ gia không cần thiết. Bên cạnh đó, cần thận trọng với một số sản phẩm được quảng cáo là tốt cho sức khỏe, như sữa yến mạch hoặc sữa hạt, vì chúng thường chứa lượng đường hoặc dầu thực vật có thể gây viêm, ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe.
