Người xưa có câu: “Vua xứ Thanh, thần xứ Nghệ” bởi Thanh Hóa là đất “đế vương chung hội”, đa số vua, chúa đều xuất thân từ nơi đây.
Thanh Hoá là nơi duy nhất được mệnh danh là "đất vua"
Sử sách ghi chép, Thanh Hóa quả thực là “cái nôi” sản sinh ra nhiều vua, chúa nhất Việt Nam với 4 triều vua, gồm: nhà Tiền Lê (3 người), nhà Hồ (2 người), nhà Hậu Lê (26 người) và nhà Nguyễn (13 người); bên cạnh đó, còn 2 dòng là chúa Trịnh và chúa Nguyễn.
Mảnh đất địa linh nhân kiệt này được nhận xét là linh thiêng bậc nhất Việt Nam. Nhiều người còn cho rằng địa phương này ẩn chứa long mạch, hội tụ linh khí nên mới là nơi phát tích của nhiều vua, chúa như vậy. Đến nay vẫn chưa có câu trả lời cụ thể cho lý do vì sao Thanh Hóa lại sản sinh ra nhiều bậc đế vương, anh hùng hào kiệt như thế.
Theo phong thủy địa lý, Thanh Hóa có hình thế đắc địa như một vương quốc riêng, thuận lợi khi vừa có rừng, vừa có biển, lại có cả sông và rừng già. Cũng vì là đất linh thiêng, cho nên không phải ngẫu nhiên mà nhà Trần đã từng phải cho người đục núi, lấp sông ở nơi đây để trấn yểm các huyệt mạch đế vương.
Điều này được chứng thực bởi Việt sử địa dư của Phan Đình Phùng, nguyên văn như sau: “Trần Thái Tông niên hiệu Thiên Ứng Chính Bình năm thứ 17 (1248), sai người giỏi về phong thủy đi trấn áp vượng khí trong khắp núi sông, như núi Chiêu Bạc, sông Bà, sông Lễ ở Thanh Hóa, đều đào và đục đi. Lấp các khe kênh, mở đường ngang lối dọc không kể xiết”. Nhưng việc làm ấy cũng chỉ như muối bỏ biển, bởi ngay sau nhà Trần thì nhà Hồ, nhà Hậu Lê và nhà Nguyễn đều phát ra từ xứ Thanh. Bên cạnh đó còn vô số truyền thuyết gắn liền với đất Thanh Hóa trong quá trình các triều đại thành lập. Mảnh đất này vẫn được xem là “đất vua, quê chúa” độc nhất vô nhị ở nước ta.
Quê hương của 4 triều vua, 2 dòng chúa nước Việt
+ Lệ Hải Bà Vương – Triệu Thị Trinh
Dấu mốc đầu tiên, năm Mậu Thìn (248), Bà Triệu đánh quân Ngô tại núi Nưa, Triệu Sơn, Thanh Hóa làm quân giặc khiếp đảm tôn phục với câu cửa miệng “Hoành qua đương hổ dị/ Đối diện bà Vương nan” (Múa giáo chống hổ dễ/ Đối mặt vua bà khó). Dù chưa lập triều nghi nhưng ngay quân Ngô đã tôn xưng người con gái của chiến tuyến bên kia làm vua rồi.
+ Giao Châu Tiết Độ Sứ – Dương Đình Nghệ
Tháng 12 năm Tân Mão (931), Dương Đình Nghệ quê làng Giàng, nay thuộc xã Thiệu Dương, huyện Thiệu Hóa, tỉnh Thanh Hóa đã đánh đuổi quan đô hộ Lý Khắc Chính, Lý Tiến của nhà Đường, chiếm thành Đại La, tự xưng làm Tiết Độ sứ, nhưng thực ra đã là một “vua không ngai” khi tiếp nối được nền độc lập, tự chủ do dòng họ Khúc dựng nên từ năm Ất Sửu (905).
+ Đại Hành Hoàng Đế – Lê Hoàn
Tháng 7 năm Canh Thìn (980), Thái hậu Dương Vân Nga khoác áo mời Thập đạo tướng quân Lê Hoàn lên ngôi để thống nhất lòng dân chống quân xâm lược Tống, từ đó mở ra nhà Tiền Lê (980-1009). Lê Hoàn, tức vua Lê Đại Hành vốn quê xã Xuân Lập, huyện Thọ Xuân, Thanh Hóa. Nhà Tiền Lê trải ba đời gồm Lê Đại Hành (980-1005), Lê Trung Tông (1005), Lê Ngọa Triều (1005-1009).
+ Hồ Quý Ly
Hơn 500 năm sau, cũng năm Canh Thìn (1400), ngoại thích Hồ Quý Ly thoán đoạt ngôi vị nhà Trần, lập nhà Hồ với tên nước là Đại Ngu, kinh đô ở thành Tây Giai, tức Tây Đô của Thanh Hóa. Tổ tiên ông vốn ở Chiết Giang, Trung Quốc, sau di cư sang sống ở Diễn Châu, Nghệ An rồi chuyển ra hương Đại Lại, Thanh Hóa lập nghiệp. Nhà Hồ truyền qua hai đời vua trong 7 năm (1400-1407).
+ Thái Tổ Hoàng Đế – Lê Lợi
Thời gian 1428-1789 là thời kỳ tồn tại của nhà Hậu Lê gồm giai đoạn Lê sơ (1428-1527) và Lê Trung hưng (1533-1789). Người sáng nghiệp nhà Hậu Lê là Lê Thái Tổ (Lê Lợi) sau thắng lợi của cuộc khởi nghĩa Lam Sơn chống giặc Minh (1416-1428). Ông quê ở xã Xuân Lam, Thọ Xuân, Thanh Hóa. Giai đoạn Lê sơ trải qua 10 vị vua từ Lê Thái Tổ đến Lê Cung Hoàng, được xem là thời thịnh trị của chế độ phong kiến Đại Việt với đỉnh cao là đời vua Lê Thánh Tông trị vì (1460-1497). Giai đoạn Lê Trung hưng đánh dấu sự phục hồi của nhà Lê sau khi bị Mạc Đăng Dung cướp ngôi với vị vua đầu tiên Lê Trang Tông (1533-1548) và kết thúc với vua thứ 16 Lê Chiêu Thống (1786-1789).
+ Nhà Nguyễn
Triều đại cuối cùng của Việt Nam là nhà Nguyễn (1802-1945) do Nguyễn Ánh Gia Long hưng khởi, tổ tiên của ông là chúa Nguyễn Hoàng vốn bản quán ở Gia Miêu ngoại trang thuộc huyện Tống Sơn (xã Hà Long, huyện Hà Trung nay), đất Thanh Hóa. Nhà Nguyễn truyền được 13 đời vua, bắt đầu từ vua Gia Long (1802-1820) cho đến vua Bảo Đại (1926-1945). Trong lịch sử nước Nam ta, ghi nhận chính thức có hai dòng chúa là chúa Trịnh và chúa Nguyễn. Cả hai dòng chúa đều phát tích từ xứ Thanh.
+ Minh Khang Thái Vương – Trịnh Kiểm
Chúa Trịnh thời vua Lê – chúa Trịnh thế kỷ XVI-XVIII do Trịnh Kiểm lập nên. Ông vốn xuất thân nghèo nàn từ làng Sóc Sơn, huyện Vĩnh Lộc, Thanh Hóa. Tuy tiếng là phò giúp nhà Lê nhưng quyền lực thực tế của các chúa Trịnh lại át cả vua Lê, có cung vua thì có phủ chúa. Vua Lê có Lục Bộ thì chúa Trịnh có Lục phiên. Vua Lê dạo Trung hưng chỉ có hư vị mà thôi. Dòng dõi chúa Trịnh bắt đầu từ chúa Trịnh Kiểm (1545-1570) cho đến thời chúa Trịnh Bồng (1786-1787), kéo dài 11 đời thì bị Bắc Bình vương Nguyễn Huệ dẹp thì dứt hẳn.
+ Tiên Chúa – Nguyễn Hoàng
Về chúa Nguyễn, vào năm Mậu Ngọ (1558), Nguyễn Hoàng nghe theo lời Trạng Trình Nguyễn Bỉnh Khiêm khuyên “Hoành Sơn nhất đại, khả dĩ dung thân” đã vào trấn trị đất Thuận Hóa. Chúa Tiên Nguyễn Hoàng chính là con trai thứ của An Thành hầu Nguyễn Kim, người Gia Miêu ngoại trang. Dòng dõi chúa Nguyễn trải qua 9 đời từ Nguyễn Hoàng (1558-1613) cho tới Nguyễn Phúc Thuần (1765-1777), có công lập nên và khai phá đất Đàng Trong, mở rộng dần về phía Nam đất nước cho tới tận Mũi Đất, Cà Mau...
Thanh Hoá là nơi giao nhau giữa Bắc Bộ và Bắc Trung Bộ, có thể xem như là yết hầu của nước Nam nơi cõi Bắc vậy. Nhờ có địa thế tự nhiên với Tam Điệp, Biện Sơn che chở, ở trong thì sông Mã, sông Lương, sông Ngọc Giáp hợp nhau, nên vùng đất này có được cái thế hiểm yếu hiếm có trong quân sự. Hình thế đắc địa như một vương quốc riêng như vậy, cũng từ đó mà hình thành nên tính cách, phong tục của người dân nơi đây kiên cường, mưu trí và quật khởi. Chính từ địa lợi, nhân hòa ấy, góp phần cho vùng đất Ái châu trở thành nơi thiên thời cho việc xưng vương, dựng nước. Vậy nên, nói Thanh Hóa là vùng đất địa linh, nhân kiệt từ ngàn xưa đến nay quả chẳng ngoa chút nào.
