Lên ngôi nhờ "chiêu độc"
Tuyên Từ Hoàng hậu tên thật là Nguyễn Thị Anh (1422 – 1457) - người xã Bố Vệ huyện Đông Sơn, Thanh Hóa (nay là phường Đông Vệ, thành phố Thanh Hóa) - một trong những phi tần rất được Lê Thái Tông hoàng đế sủng ái. Bà là mẹ đẻ của vua Lê Nhân Tông, đồng thời là vị Hoàng Thái hậu tại vị đầu tiên và cũng là Hoàng Thái hậu duy nhất của triều đại nhà Hậu Lê thực hiện Thùy liêm thính chánh (nhiếp chính) việc quốc gia thay Hoàng đế.
Theo như ghi chép của Đại Việt thông sử, Tuyên Từ Hoàng thái hậu hội tụ đủ mọi tố chất cần có của bậc mẫu nghi thiên hạ. Bà là người xinh đẹp, thông minh và vô cùng sáng suốt nên được vua Lê hết lòng sủng ái. Bằng chứng đến từ việc, khi vừa mới nhập cung, bà đã được phong làm Thần phi – một vị trí tương đối cao và quyền lực trong hậu cung ở thời điểm lúc bấy giờ.
Tuy nhiên, trái ngược với những ghi chép sử sách, lời đồn trong dân gian và ý kiến của một số sử gia cho rằng, Nguyễn Thị Anh là một trong những phi tần nham hiểm, vì vinh sủng và tham vọng quyền lực mà không từ thủ đoạn.
Phi tần thủ đoạn bậc nhất hậu cung: mưu hại Hoàng tự, "tác giả" của thảm án Lệ Chi viên?
Nhập cung khi vua Lê Thái Tông đã lập con của Ái phi Dương Thị Bí là Lê Nghi Dân làm Thái tử, quyền lực của Nguyễn Thị Anh ban đầu rất yếu. Tuy nhiên, do Dương Thị "ỷ sủng sinh kiêu" nên bị vua Lê Thái Tông chán ghét, giáng xuống làm Chiêu nghi rồi thứ dân và giam vào lãnh cung đồng thời truất ngôi vị Thái tử của Lê Nghi Dân. Về phần mình, sau khi sinh hạ được hoàng tử Lê Băng Cơ, Thần phi Nguyễn Thị Anh được vua sủng ái hơn gấp bội.
Năm 1441, Thái Tông truất ngôi của Thái tử Lê Nghi Dân mà lập Bang Cơ. Tuy nhiên, có lời dị nghị rằng Nguyễn Thần phi đã có thai trước khi vào cung và Bang Cơ không phải là con của Thái Tông. Có tin đồn trước khi vào cung làm cung tần của Thái Tông, Thần phi đã gian díu với Lê Nguyên Sơn, một người thuộc chi dưới của Lê Khoáng - ông nội của Thái Tông. Từ khi Thần phi gặp Thái Tông tới khi sinh Bang Cơ, thời gian chỉ có 6 tháng.
Cùng thời điểm, một phi tần khác của vua Lê là Tiệp dư Ngô Thị Ngọc Dao cũng đang mang long thai. Sợ chuyện bại lộ, ngôi Vua sẽ thuộc về con của Tiệp dư nên Nguyễn Thần Phi lập tức bày mưu, trừ đi hậu họa. Bà cấu kết với hoạn quan tâm phúc bên cạnh mình là Đinh Thắng làm giả một hình nhân rồi lấy bảy mũi kim đâm vào lưng và ngực, dưới chân ghi chữ Bang Cơ và cố tình để cho một cung nhân bắt được tâu lên vua.
Là chủ mưu nhưng đóng vai trò người bị hại, Nguyễn Thần phi khiến tất cả mọi sự chú ý tại thời điểm đó đổ dồn về Tiệp dư Ngô Thị Ngọc Dao mà không có chút sơ hở. Thái Tông vô cùng băn khoăn trước sự việc này và hạ chỉ khép vào tội phát lưu - đày đi xa. Phát hiện điều bất thường, quan hành khiển Nguyễn Trãi lập tức can gián.
Ông cho rằng một vài chứng cứ không xác đáng chưa đủ để có thể kết tội Tiệp dư, đồng thời xin phép vua để mình đích thân điều tra sự việc này. Được sự đồng ý của Thái Tông, ngay trong đêm, Nguyễn Thị Lộ, vợ lẽ của Nguyễn Trãi đưa Tiệp dư Ngô Thị ra ẩn náu ở chùa Huy Văn, chính là ngõ Văn Chương, phố Tôn Đức Thắng ngày nay.
Câu chuyện đến đây chưa kết thúc. Nhiều nhà sử học ngày nay đã nghi vấn rằng, hành động sau đó của Nguyễn Thị Anh thậm chí còn độc ác hơn và bà cũng chính là "tác giả" của án oan Lệ Chi viên nổi tiếng một thời: sau khi Ngô Tiệp dư đã sinh hạ con trai chính là hoàng tử Lê Tư Thành, lời đồn đại về dòng máu của thái tử Bang Cơ ngày một nhiều. Vốn đã căm phẫn với Nguyễn Trãi, nhân thời điểm con trai mình còn đang ở ngôi Thái tử, Nguyễn Thần phi chủ động ra tay trước.
Nhân dịp Thái Tông về thăm Nguyễn Trãi, sợ Nguyễn Trãi gièm pha mình và nói tốt cho Tư Thành nên bà sai người sát hại Thái Tông rồi đổ tội cho vợ chồng Nguyễn Trãi. Thảm án Lệ Chi Viên năm đó đã khiến gia đình của Nguyễn Trãi bị chu di tam tộc và tạo nên nỗi oan ngàn đời cho một nữ học sĩ tài danh.
Buông rèm nhiếp chính, sát hại nhiều công thần
Năm 1442, khi Hoàng thái tử Bang Cơ lên ngôi, Thần phi Nguyễn Thị Anh đã buông rèm nhiếp chính, trực tiếp quản lý chuyện chính sự do Hoàng thượng vẫn còn nhỏ. Bà có năng lực chính trị hơn người, thậm chí khiến Bí Cai - người đã nhiều lần cho quân quấy nhiễu bờ cõi nước ta phải đầu hàng. Trong 17 năm nắm quyền, Tuyên Từ Hoàng thái hậu đã “giải quyết” vô số công thần, dù đó có là người "vào sinh ra tử" để thực hiện mệnh lệnh của Hoàng thái hậu vì những lời gièm pha.
Năm 1453, khi Bang Cơ (khi đó lấy tự Nhân Tông) lên 13 tuổi, Hoàng thái hậu lui về hậu cung, tuy nhiên tin đồn trước kia rằng Bang Cơ không phải con ruột của vua Lê Thái Tông năm xưa lại bị truyền rộng khắp thiên hạ. Điều này khiến huynh trưởng của vua Nhân Tông có ý làm loạn, đoạt lại ngai vàng.
Sau cùng, lịch sử ghi lại Lê Nghi Dân chính thức lên ngôi. Đồng thời, ông cũng kể hết mọi tội trạng của Thái hậu Nguyễn Thị Anh năm nào. 8 tháng sau, các đại thần Nguyễn Xí, Đinh Liệt, Lê Lăng tổ chức binh biến thành công, đưa Hoàng tử Lê Tư Thành (con của Tiệp dư Ngô Thị Ngọc Dao) lên ngôi, lấy hiệu Lê Thánh Tông.
