Lá vối từ lâu đã được người Việt ưa chuộng để nấu nước uống hằng ngày. Thứ nước vàng nhạt, thơm nhẹ vị thảo mộc này không chỉ giúp giải nhiệt mà còn hỗ trợ tiêu hóa, giảm mỡ máu và cung cấp nhiều chất chống oxy hóa. Tuy nhiên, người xưa truyền lại nên ủ lá vối trước khi pha. Đặc biệt điều này không chỉ là một cách thưởng thức sao cho ngon mà còn liên quan tới cả khía cạnh an toàn, hương vị lẫn giá trị dược tính.
Lý do nên ủ và phơi khô lá vối trước khi dùng:
1. Giảm nhựa chát, an toàn cho hệ tiêu hóa
Lá vối tươi chứa nhiều nhựa và hợp chất chát tự nhiên. Khi đun trực tiếp từ lá tươi, lượng nhựa này dễ gây kích ứng niêm mạc dạ dày, đặc biệt với người có bệnh lý tiêu hóa hoặc đang viêm loét. Quá trình ủ hoặc phơi khô giúp các hợp chất chát phân hủy bớt, làm nước vối trở nên dịu nhẹ, ít gây đầy bụng, khó tiêu.
Uống nước lá vối tươi số lượng lớn có thể gây cồn cào, hạ huyết áp tạm thời và thậm chí ảnh hưởng gan nếu lạm dụng. Vì vậy, ủ lá và phơi trước khi pha chế chính là bước quan trọng để giảm độc tính tự nhiên, bảo vệ dạ dày và gan.
2. Kích hoạt quá trình lên men tự nhiên, gia tăng dược tính
Ủ lá vối thực chất là cho lá trải qua một giai đoạn “lên men” nhẹ. Khi lá được ủ ấm, các vi sinh có lợi hoạt động, làm tăng hàm lượng polyphenol và flavonoid – những chất chống oxy hóa mạnh mẽ. Nhiều nghiên cứu dược liệu cho thấy các hợp chất này có khả năng hỗ trợ hạ mỡ máu, cải thiện chuyển hóa đường và giảm viêm.
Quá trình lên men tự nhiên cũng làm lá vối khô trở nên mềm, dễ chiết xuất dưỡng chất khi hãm với nước sôi, nhờ đó tách được nhiều dưỡng chất quý hơn so với đun lá tươi.
3. Hương vị đậm đà, dễ bảo quản
Nước nấu từ lá tươi thường hơi hăng, mùi ngai ngái. Ngược lại, lá vối đã ủ và phơi khô cho hương thơm dịu, vị ngọt hậu rất đặc trưng. Đây là lý do nhiều vùng quê vẫn gìn giữ thói quen “ủ lá vối” mỗi vụ để có trà vối quanh năm. Lá khô cũng dễ bảo quản trong hũ kín, tránh ẩm mốc, có thể dùng dần suốt nhiều tháng mà không lo mất hương.
4. Cách ủ và phơi khô lá vối đúng chuẩn
Để có mẻ lá vối thơm ngon, giữ trọn dược tính, bạn có thể tham khảo phương pháp truyền thống sau:
Bước 1 – Sơ chế:
Hái lá vối tươi già vừa không quá già không non. Sau đó mang lá vối rửa sạch bụi bẩn, để ráo.
Loại bỏ cuống lá sâu hoặc bị dập nát.
Bước 2 – Ủ lá:
Xếp lá đã ráo nước vào rổ hoặc mẹt, phủ lá chuối hoặc vải mỏng hoặc rơm rạ sạch lên.
Đặt nơi thoáng mát, tránh ánh nắng trực tiếp.
Ủ từ 1–2 ngày, đến khi lá chuyển màu nâu sẫm, có mùi thơm đặc trưng của lá vối chín.
Bước 3 – Phơi khô:
Sau khi ủ, rửa lại lá rồi trải lá lên sàng hoặc phên tre, phơi nắng nhẹ hoặc hong gió.
Tránh nắng gắt để không làm lá giòn, mất dưỡng chất.
Phơi đến khi lá khô hoàn toàn, bóp vụn không còn dính tay.
Bước 4 – Bảo quản:
Để lá khô vào lọ thủy tinh hoặc túi kín, cất nơi khô ráo.
Tránh ánh nắng trực tiếp, có thể dùng dần 6–12 tháng. Tránh dùng lá khi bị mốc.
5. Lưu ý khi sử dụng nước lá vối
Không uống quá đặc hoặc quá nhiều: Chỉ nên uống 1–2 ấm/ngày, lượng vừa đủ thay trà.
Người huyết áp thấp cần thận trọng, nên dùng nhạt và không uống lúc đói.
Phụ nữ mang thai, cho con bú nên tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi sử dụng thường xuyên.
