Chỉ số cảm xúc, hay EQ, là khả năng nhận biết, kiểm soát và biểu đạt cảm xúc của bản thân, cũng như khả năng hiểu và ảnh hưởng đến cảm xúc của người khác. EQ được coi là một yếu tố quan trọng giúp con người đạt được thành công và hạnh phúc trong cả cuộc sống cá nhân và sự nghiệp. Tiến sĩ Daniel Goleman, một nhà tâm lý học nổi tiếng từ Đại học Harvard, từng khẳng định rằng: "20% tương lai của một người phụ thuộc vào IQ, còn 80% phụ thuộc vào EQ".
Trong khi IQ có thể được nâng cao qua việc học tập và giáo dục, thì EQ lại được rèn luyện chủ yếu thông qua các trải nghiệm trong cuộc sống. Cha mẹ đóng vai trò quan trọng như những người đồng hành cùng con cái trên hành trình phát triển này.
Giáo sư Lý Mai Cẩn, một giảng viên nổi tiếng tại Đại học Công an Nhân dân Trung Quốc, thường xuyên chia sẻ những bài giảng, lời khuyên và các cuốn sách kinh điển về nuôi dạy con cái. Bà là nguồn cảm hứng và hướng dẫn quý báu cho nhiều phụ huynh trong việc giáo dục con cái.
Trong khi IQ có thể được nâng cao qua việc học tập và giáo dục, thì EQ lại được rèn luyện chủ yếu thông qua các trải nghiệm trong cuộc sống
Là một chuyên gia về tâm lý vị thành niên, Giáo sư Lý đã chỉ ra rằng trẻ em lớn lên trong ba kiểu gia đình này thường gặp khó khăn trong việc phát triển chỉ số EQ.
Cha mẹ không hạnh phúc
Giáo sư Lý Mai Cẩn nhấn mạnh rằng, môi trường gia đình có ảnh hưởng sâu sắc đến tính cách và chỉ số cảm xúc (EQ) của các thành viên trong gia đình. Trong những gia đình mà cha mẹ thường xuyên xảy ra xung đột, từ những tranh cãi nhỏ nhặt đến những vụ xô xát, trẻ em dễ hình thành tính cách nóng nảy và hay cáu gắt. Những lời nói xúc phạm trong lúc tức giận cũng có thể gây ra những tổn thương tinh thần cho trẻ.
Cha mẹ chính là tấm gương mà con cái noi theo. Nếu không kiểm soát được cảm xúc của mình, cha mẹ sẽ gặp khó khăn trong việc giáo dục con cái. Do đó, việc kiểm soát hành vi và lời nói khi có mặt con cái là điều rất quan trọng đối với mỗi bậc phụ huynh.
Nếu không kiểm soát được cảm xúc của mình, cha mẹ sẽ gặp khó khăn trong việc giáo dục con cái
Cha mẹ quá khắt khe
Nhiều bậc phụ huynh tin rằng việc hình thành tính cách tốt hay xấu của trẻ cần được bắt đầu từ khi còn nhỏ. Do đó, họ thắt chặt quản lý con cái từ những việc nhỏ nhặt như chế độ ăn uống, sinh hoạt hàng ngày cho đến những vấn đề lớn hơn như lựa chọn bạn bè của con.
Giáo sư Lý Mai Cẩn cho rằng, hầu hết các bậc cha mẹ quản lý chặt chẽ như vậy đều mong muốn con cái trưởng thành dưới sự kiểm soát của mình. Tuy nhiên, họ không nhận ra rằng những đứa trẻ có cha mẹ quá nghiêm khắc lại dễ có xu hướng hành xử liều lĩnh, vượt ra ngoài khuôn phép. Tiến sĩ tâm lý Rochelle F. Hentges từ Đại học Pittsburgh bổ sung rằng, cách giáo dục quá khắt khe có thể phản tác dụng, khiến trẻ dễ dính vào các hành vi phạm pháp, đe dọa đến nỗ lực giáo dục trong tương lai.
Các chuyên gia khuyến nghị rằng, phụ huynh có thể giảm thiểu tác động tiêu cực của việc dạy dỗ khắt khe bằng cách thiết lập các mục tiêu và chiến lược rõ ràng cho trẻ, tăng cường thực hành và khuyến khích tham gia các hoạt động nhóm.
Cha mẹ quá nhu nhược
Ở một góc nhìn khác, những bậc phụ huynh quá mềm yếu, thậm chí nhu nhược, cũng gặp khó khăn trong việc định hướng và phát triển trí tuệ cảm xúc (EQ) cho con cái. Họ thường không dám bộc lộ cảm xúc, luôn nhún nhường và nghe theo ý kiến của người khác, thiếu sự quyết đoán trong việc giáo dục con.
Những đứa trẻ lớn lên trong môi trường như vậy thường không có được sự định hướng rõ ràng, dễ trở nên nhút nhát và thiếu kỹ năng từ chối, dẫn đến việc dễ bị thiệt thòi trong cuộc sống.
Những bậc phụ huynh quá mềm yếu, thậm chí nhu nhược, cũng gặp khó khăn trong việc định hướng và phát triển trí tuệ cảm xúc (EQ) cho con cái
Bí quyết nâng cao trí tuệ cảm xúc (EQ) cho trẻ
Theo Giáo sư Lý Mai Cẩn, việc đầu tiên mà cha mẹ cần làm để nâng cao trí tuệ cảm xúc (EQ) cho con là giúp trẻ học cách đối diện và xử lý cảm xúc của mình. Khi trẻ trải qua những cảm xúc tiêu cực, cha mẹ cần chấp nhận và hướng dẫn trẻ cách giải quyết. Ví dụ, khi trẻ khóc, cha mẹ có thể an ủi và đồng cảm với trẻ bằng câu nói: "Bố mẹ biết con đang buồn, bố mẹ có thể giúp gì cho con?" Khi trẻ tức giận, cha mẹ cần tìm hiểu nguyên nhân và nói chuyện để trẻ cảm nhận được sự thấu hiểu từ bố mẹ. Sử dụng các từ như "Ừ", "Ồ" và "xin lỗi" trong giao tiếp sẽ giúp xoa dịu và giải phóng cảm xúc tiêu cực của trẻ.
Lạc quan là yếu tố then chốt giúp trẻ có EQ cao. Sự lạc quan giúp trẻ đối mặt với mọi vấn đề một cách chủ động, không dễ bị ảnh hưởng bởi môi trường xung quanh và có khả năng tự khuyến khích bản thân.
Các chuyên gia nuôi dạy trẻ đưa ra những lời khuyên để bồi dưỡng tinh thần lạc quan cho trẻ, bao gồm việc sử dụng óc hài hước và trí tưởng tượng. Ví dụ, khi muốn trẻ dọn đồ chơi, cha mẹ có thể nói: "Chiếc xe của con đang muốn về gara của mình đấy"; "Các khối lego đã mệt và cần đi ngủ, hãy giúp chúng về đúng chỗ nhé"; "Bút và nắp là đôi bạn thân, hãy để chúng gặp lại nhau nào"... Bên cạnh đó, cha mẹ có thể cùng con đọc "câu thần chú": "Không sao đâu" để giúp con tự tin đối mặt với khó khăn.
Quá trình phát triển và cải thiện trí tuệ cảm xúc (EQ) cho trẻ là một chặng đường dài và liên tục. Chỉ cần cha mẹ kiên nhẫn giáo dục và hướng dẫn trẻ một cách cẩn thận, chắc chắn trẻ sẽ có những bước tiến đáng kể trong việc phát triển trí tuệ cảm xúc của mình.
