Trong suốt lịch sử loài người, nhiều nền văn minh vĩ đại đã được xây dựng, phát triển rồi suy tàn. Một số nền văn minh đã được các nhà sử học ghi lại rõ ràng và để lại manh mối về nguyên nhân gây ra sự diệt vong của chúng, trong khi sự biến mất của vài nền văn minh khác vẫn còn là một bí ẩn. Dưới đây là một số nền văn minh mà đến nay vẫn chưa có lời giải chính xác cho sự biến mất khó hiểu của chúng:
1. Người Maya
Người Maya
Ở thời kỳ đỉnh cao, đế chế Maya mở rộng khắp Bán đảo Yucatán, Guatemala, Belize và một phần của Mexico ngày nay, khiến nó trở thành một trong những nền văn minh thống trị nhất thời bấy giờ. Người Maya khá tiến bộ, họ có trình độ kỹ thuật vượt trội và sử dụng được toán học phức tạp. Tuy nhiên, nền văn minh này dường như không thể tự duy trì và trải qua sự suy tàn nghiêm trọng vào khoảng năm 900 CN. Các nhà khảo cổ hiện tin rằng người Maya là nạn nhân của chiến tranh cùng với biến đổi khí hậu dẫn đến nạn đói, buộc phải di cư khỏi các thành phố lớn nhất của họ. Nạn hạn hán ở vùng nông thôn, dẫn đến suy giảm tài nguyên, cũng có thể đóng một vai trò nào đó.
2. Đế chế Khmer
Angkor Wat
Đế chế Khmer, hay chính là Campuchia thời hiện đại. Trong đó Angkor đã từng là một trong những thành phố lớn nhất của nền văn minh, với hệ thống đường sá, kênh rạch rộng lớn và dân số ước tính lên tới một triệu người. Đế chế Khmer tồn tại ở thời kỳ đỉnh cao từ năm 1000 đến 1200 CN. Cho đến nay, các chuyên gia vẫn không thể chắc chắn điều gì đã khiến nền văn minh này biến mất, khiến các thành phố của nó dần thu hẹp và bị rừng rậm xâm chiếm. Các lý do được đưa ra bao gồm từ chiến tranh đến thảm họa môi trường, tuy nhiên vẫn không có gì là khẳng định.
3. Đảo Phục Sinh
Đảo Phục sinh với những tượng đầu người đặc trưng
Nổi tiếng với những đầu đá khổng lồ dọc theo bờ biển, Đảo Phục Sinh (Rapa Nui) là cái nôi của nền văn minh Polynesia thịnh vượng, được cho là định cư đầu tiên trên đảo vào khoảng năm 700 CN. Cư dân của nó là những người đi biển lành nghề và còn có nhiều khả năng tiên tiến khác. Một số suy đoán rằng nguồn tài nguyên thiên nhiên suy giảm có thể đã dẫn đến sự suy tàn của nền văn minh này. Ngoài ra, bệnh tật và các yếu tố khác cũng có thể đóng một vai trò nào đó.
4. Nền văn minh Indus
Nền văn minh Indus
Nền văn minh Indus, còn được gọi là nền văn minh Harappan, là một trong những nền văn minh lớn nhất trong lịch sử cổ đại, trải dài trên các vùng của Ấn Độ, Pakistan và Afghanistan. Ở thời kỳ đỉnh cao, nền văn minh này có dân số lên đến hơn 5 triệu người và tự hào có một số kiến trúc ấn tượng nhất thế giới cùng với nhiều thành tựu khác. Nó biến mất khoảng 3.000 năm trước mà không rõ lý do. Một vài giả thuyết sau này cho rằng biến đổi khí hậu dẫn đến hạn hán và nạn đói là nguyên nhân lớn nhất khiến nền văn minh Indus không còn tồn tại.
5. Çatalhöyük
Nhũng tàn tích còn sót lại của Çatalhöyük
Trung nam Thổ Nhĩ Kỳ thời hiện đại từng là quê hương của một trong những thành phố lâu đời nhất thế giới: Çatalhöyük. Nó là một phần của nền văn minh rộng lớn phát triển rực rỡ từ 9.000 đến 7.000 năm trước rồi đột nhiên biến mất. Điều làm cho Çatalhöyük trở nên độc đáo là cấu trúc giống tổ ong của nó - các ngôi nhà được xây cạnh nhau và đi vào qua các lỗ trên mái nhà, có lối vào bằng thang và lối đi trên không. Mặc dù cư dân ở đây đã qua đời từ lâu nhưng họ vẫn để lại vô số vật phẩm mô tả chi tiết về cuộc sống và nghi lễ của họ.
6. Người Mississippi
Cảnh sinh hoạt của người Mississippi
Từ khoảng năm 700 CN cho đến khi những người châu Âu đến chiếm làm thuộc địa, phần lớn vùng Đông Nam và Trung lục địa Mỹ là quê hương của nền văn minh nông nghiệp được gọi là người Mississippi. Một trong những thành phố lớn nhất của họ, Cahokia, nằm gần Collinsville, Illinois ngày nay. Với ước tính rộng sáu dặm vuông, Cahokia có quảng trường trung tâm đồ sộ, các kim tự tháp lớn bằng đất và các công trình kiến trúc bằng gỗ có hình dạng tương tự như Stonehenge được sử dụng để theo dõi sự chuyển động của các ngôi sao. Một số người ước tính dân số Cahokia là 40.000 người, cả trong thành phố lẫn cư dân ở các làng bên ngoài thành phố chính. Cũng như một số nền văn minh đã mất khác, các chuyên gia không biết chắc chắn điều gì đã dẫn đến sự diệt vong dần dần của người Mississippi. Các lý thuyết phổ biến cho rằng đây là kết quả của sự suy thoái môi trường hoặc nạn đói và bệnh tật do vệ sinh kém.
