Cuộc đời hoàng hậu họ Trần: Từ mẹ vua triều Lý đến vợ Thái sư quyền lực

Cuộc đời đầy thăng trầm

Trần Thị Dung, một nhân vật lịch sử đặc biệt của triều đại nhà Trần, đã trải qua một hành trình đầy sóng gió trong đời. Ban đầu, bà là vợ của vua Lý Huệ Tông nhưng cuộc đời bà có một bước ngoặt khi bà kết hôn với Trần Thủ Độ, người tình của mình và cũng là Thái sư quyền lực chi phối triều chính nhà Trần. Sự thăng trầm và những điều bí ẩn bao quanh cuộc đời bà đã làm nên sự quan tâm không ngừng từ giới nghiên cứu sử học.

Bà thuộc dòng dõi quý tộc nhà Lý, con gái của Trần Lý, một vị hào trưởng giàu có với ảnh hưởng sâu rộng ở Hải Ấp, nơi nay là Lưu Xá, thuộc xã Canh Tân, huyện Hưng Hà, tỉnh Thái Bình.

Vào năm 1209, khi loạn Quách Bốc bùng phát ở Thăng Long, Lý Hạo Sảm, thái tử của nhà Lý, đã bất ngờ gặp Trần Thị Dung trong lúc lẩn trốn. Từ cuộc gặp gỡ đó, thái tử đã phải lòng nàng.

Trong khi đó, Trần Tự Khánh - anh trai của Trần Thị Dung, cùng với anh cả là Trần Thừa và em họ mẹ là Tô Trung Từ, đã sử dụng tên tuổi của Lý Hạo Sảm để huy động một lực lượng quân sự. Họ đã thành công trong việc tập hợp một đạo quân gần 3.000 người, được mệnh danh là quân nghĩa dũng, và sau đó đã dẫn dắt thái tử trở lại Thăng Long nhằm tái lập trật tự.

Trong quá trình tiến quân chống lại Quách Bốc, Trần Lý - cha của Trần Thị Dung - đã anh dũng hy sinh. Quyền lãnh đạo của quân nghĩa dũng sau đó rơi vào tay Tô Trung Từ. Đến mùa đông năm 1210, vua Lý Cao Tông qua đời ở tuổi 38. Lý Hạo Sảm, khi đó mới 16 tuổi, đã chính thức lên ngôi, lấy niên hiệu là Lý Huệ Tông và mẹ của ông, Đàm hậu, đã được phong là Hoàng thái hậu. Ngay sau khi lên ngôi, Lý Huệ Tông đã cho người đưa thuyền rồng đến đón Trần Thị Dung về cung.

Dù được Lý Huệ Tông yêu mến, nhưng do nghi ngờ anh trai của nàng, Trần Tự Khánh, có hành vi phản loạn, Trần Thị Dung đã bị giáng chức xuống làm Ngự nữ, vị trí thấp nhất trong hậu cung, và phải chịu đựng nhiều cay đắng. Tuy nhiên, vào năm 1216, bà đã được phục hồi danh dự, được tấn phong là Thuận Trinh Phu nhân, và cuối cùng trong cùng năm đó, bà được chính thức lên ngôi Hoàng hậu.

Cải giá lấy Thái sư

Hoàng hậu Trần Thị Dung đã sinh được hai nữ công chúa. Công chúa lớn là Thuận Thiên, tức Lý Thị Oánh, sinh vào năm 1216, về sau trở thành thê tử của Trần Liễu, cha của danh tướng Trần Hưng Đạo. Công chúa út, Chiêu Thánh, chào đời 2 năm sau. Do Lý Huệ Tông không có hậu duệ nam và sức khỏe ngày càng yếu, vào năm 1224, Chiêu Thánh lên nắm quyền, đứng tên là Lý Chiêu Hoàng, vị vua cuối cùng trong dòng họ Lý.

Cuối năm 1225, Lý Chiêu Hoàng thành hôn với Trần Cảnh, em của Trần Liễu và con của Trần Thừa. Chẳng bao lâu, nàng đã truyền ngôi cho phu quân, một động thái mà theo các sử sách, có sự hậu thuẫn của chính Trần Thị Dung. Việc Lý Chiêu Hoàng trao quyền lực cho chồng mình không chỉ chấm dứt thời kỳ hùng mạnh của nhà Lý mà còn mở ra kỷ nguyên mới dưới sự trị vì của nhà Trần.

Trần Thị Dung, hoàng hậu của vua Lý Huệ Tông, từ lâu đã có tình cảm đặc biệt với Thủ Độ. Về cuối đời, khi vua Huệ Tông không còn để tâm đến chính sự lẫn gia đình, sự thất vọng của hoàng hậu đã khiến bà hướng tình cảm của mình về phía khác. Khi nhà Trần thay thế nhà Lý nắm quyền lực lớn vào đầu năm 1226, Trần Thị Dung đã kết hôn với Thái sư Trần Thủ Độ và sau đó được phong là Linh Từ Quốc mẫu. Họ cùng nhau đóng vai trò quan trọng trong cuộc kháng chiến chống lại quân Nguyên Mông vào năm 1257 - 1258.

Bà và Trần Thủ Độ sau đó có một người con trai tên là Trần Phó Duyệt. Khi Trần Thị Dung qua đời vào năm 1259, theo ý nguyện của bà, linh cữu được an táng tại Phủ Ngừ, nay thuộc xã Liên Hiệp, huyện Hưng Hà. Nhân dân tại đây đã xây dựng đền thờ Linh Từ Quốc mẫu để tưởng nhớ đến những đóng góp của bà.

Trần Thị Dung đã chứng kiến và tác động đến sự chuyển giao quyền lực từ nhà Lý sang nhà Trần, thể hiện sự mưu trí, linh hoạt và lòng dũng cảm khi đối mặt với những biến cố của cuộc đời và thời đại. Dù có những ý kiến trái chiều về việc bà không hoàn toàn trung thành với nhà Lý, không ít người ủng hộ quan điểm rằng mọi hành động của bà đều hướng đến mục tiêu cao cả: xây dựng và củng cố triều đại nhà Trần, một dòng họ phát xuất từ Tức Mặc, Thiên Trường, Nam Định, qua đó duy trì và phát triển cơ nghiệp dài lâu.