Trong Lịch sử Việt Nam, Lý Chiêu Hoàng là nữ Hoàng đế duy nhất. Bà còn được gọi là Lý Phế hậu hay Chiêu Thánh Hoàng hậu. Bà là Hoàng đế thứ 9 và cuối cùng của triều đại nhà Lý từ năm 1224 đến 1225. Lý Chiêu Hoàng là con gái của vua Lý Huệ Tông và Hoàng hậu Trần Thị Dung.
Vì một trò chơi trẻ con mà Nữ Hoàng đế có chồng năm 7 tuổi
Theo Đại Việt Sử ký Toàn thư, Lý Chiêu Hoàng lên ngôi vào tháng 6 năm Ất Dậu (1225). Do Nữ hoàng lên ngôi khi còn quá nhỏ tuổi nên việc triều chính do Thái hậu Trần Thị Dung điều hành. Khi đó, những người thân thuộc họ Trần cũng được đưa vào cung nắm giữ binh quyền và các chức vụ quan trọng.
Thời ấy, Trần Thủ Độ đang giữ chức Điện tiền chỉ huy sứ. Ông sắp xếp cho một người cháu họ là Trần Cảnh, 8 tuổi, đưa vào cung làm Chánh thủ, có nhiệm vụ hầu hạ Lý Chiêu Hoàng.
Trẻ con thích chơi đùa với nhau là chuyện bình thường, huống hồ vị Nữ hoàng tí hon ở trong cung cấm thiếu bạn bè. Bởi vậy, khi gặp Trần Cảnh, Nữ hoàng đế thấy rất thích nên hay trêu đùa với nhau. Cũng chính vì điều này mà Trần Thủ Độ đã dàn xếp hôn nhân rồi ép Chiêu Hoàng nhường ngôi cho chồng.
Đại Việt sử ký toàn thư chép rằng: “Một hôm, Cảnh lúc ấy 8 tuổi phải giữ việc bưng nước rửa, nhân thế vào hầu bên trong. Chiêu Hoàng thấy thế làm ưa, mỗi khi chơi đêm cho gọi Cảnh đến cùng chơi, thấy Cảnh ở chỗ tối thì thân đến trêu chọc, hoặc nắm lấy tóc, hoặc đứng trên bóng.
Có một hôm, Cảnh bưng nước hầu, Chiêu Hoàng rửa mặt lấy tay vốc nước té ướt cả mặt Cảnh rồi cười trêu, đến khi Cảnh bưng khăn trầu thì lấy khăn ném cho Cảnh..”.
Trò đùa con trẻ đã bị người lớn tính kế, Trần Thủ Độ bàn với chị họ là Thái hậu Trần Thị Dung thực hiện cuộc “đảo chính cung đình” với việc làm táo bạo bằng cách đem hết gia thuộc thân thích vào trong cung cấm.
Sau đó Trần Thủ Độ sai quân lính của mình đóng chặt cửa thành và các cửa cung, cử người coi giữ nghiêm ngặt, các quan xin vào chầu vua nhưng không được chấp thuận.
Khi hoàng cung đã bị phong tỏa, triều thần nhà Lý không ai có phản ứng gì vì họ Trần giữ Nữ hoàng và Thái hậu khác nào có con tin ở trong tay thì ai dám manh động. Tiếp đó Trần Thủ Độ liền cho loan báo rằng: “Bệ hạ đã có chồng rồi”.
Như vậy là Lý Chiêu Hoàng và Trần Cảnh đã nên duyên vợ chồng.
Tháng 11/1225, Lý Chiêu Hoàng xuống chiếu nhường ngôi cho Trần Cảnh. Sau đó 1 tháng, bà trao hoàng bào cho chồng ở điện Thiên An, triều đại nhà Lý tồn tại 216 năm chính thức chấm dứt.
Sau đó Trần Cảnh lên ngôi Hoàng đế, tự xưng Thiện Hoàng. Sử sách gọi ông là Trần Thái Tông. Lý Chiêu Hoàng được phong làm Hoàng hậu, đổi hiệu là Chiêu Thánh. Bà cũng là Hoàng hậu trẻ nhất trong lịch sử khi chỉ mới 7 tuổi. Khi đó, mẹ của bà xuống làm Thiên Cực công chúa rồi gả cho Trần Thủ Độ. Trong Việt Sử Tiêu Án, nhà sử học Ngô Thì Sĩ đã cực lực lên án việc này.
Trần Thái Tông: Vị vua mở nghiệp nhà Trần
Trần Thái Tông, tức Trần Cảnh - vị vua mở đầu cho Hoàng triều nhà Trần lên ngôi lúc còn nhỏ tuổi nhưng tạo nên một sự nghiệp huy hoàng trong cả lĩnh vực quân sự lẫn chính trị và kinh tế. Có thể nói, có nhiều yếu tố để tạo nên thời kỳ rực rỡ này nhưng cũng không bởi vậy mà có thể phủ nhận công lao và tài năng của vị vua mở nghiệp nhà Trần.
Theo nhà sử học Lê Văn Lan, từ nhỏ Trần Cảnh đã bộc lộ sự lanh lợi, thông minh. Năm 1225, Trần Cảnh lên ngôi mở đầu cho vương triều nhà Trần. Ngay khi lên ngôi vua Trần Thái Tông đã nhanh chóng khắc phục những hậu quả do khủng hoảng cuối nhà Lý gây ra, đặc biết ông khuyến khích nông dân khai hoang, chăm lo việc trị thủy, theo đuổi chính sách khoan thư sức dân. Những chính sách này đã thúc đẩy kinh tế nông nghiệp phát triển, đời sống nhân dân ấm no.
Sự thịnh suy của triều đại phụ thuộc vào chính sách cai quản của vị Vua anh minh, tướng lĩnh tài đức, tồn vong của dân tộc cũng nhờ vào các chính sách trị nước mà dân chúng được ấm no, cuộc sống an bình. Cũng bởi vậy, Trần Thái Tông đã có nhiều chính sách về phát triển kinh tế, xây dựng quân đội để củng cố và xây dựng đất nước. Ông cũng chính là người đặt lệ thi lấy Tam khôi gồm 3 người đỗ đầu là trạng nguyên, bảng nhãn, thám hoa và quy định cứ 7 năm mở 1 khoa thi
Buộc phải bỏ vợ, lấy chị dâu đang mang bầu
Lý Chiêu Hoàng cùng Trần Cảnh sống chung với nhau 10 năm, tình cảm rất sâu sắc và tôn trọng đối phương. Thế nhưng số phận của Lý Chiêu Hoàng không tránh khỏi những bi kịch. Năm 1233, bà sinh Thái tử Trần Trịnh nhưng không lâu sau khi sinh, Thái tử qua đời. Điều này để lại một nỗi đau lớn trong lòng khiến bà ốm đau liên miên. Vì vậy mà những năm tiếp theo bà vẫn không thể sinh con.
Lo sợ chuyện này ảnh hưởng đến sự vững vàng của ngôi vua, Trần Thủ Độ ép vua truất ngôi Hoàng hậu của bà và lập Thuận Thiên công chúa đang mang thai 3 tháng lên thay. Lúc này, Thuận Thiên Công chúa được phong làm Hoàng hậu. Lý Chiêu Hoàng bị giáng xuống làm Chiêu Thánh Công chúa. Quá đau buồn, bà đã xin rời cung để xuất gia.
Lý Chiêu Hoàng và Thuận Thiên công chúa đều là con của vua Lý Huệ Tông và Linh từ quốc mẫu Trần thị.
Công chúa Thuận Thiên ban đầu được gả cho Khâm Minh đại vương Trần Liễu, là con trưởng của Trần Thừa, anh cả của vua Trần Thái Tông.
Việc vua Trần lấy chị dâu, lại là chị gái ruột của vợ cũ làm vợ, khiến người đời chê trách. Sử thần nhà Lê sơ Phan Phu Tiên bàn về việc này: "Tam cương ngũ thường là luân lý lớn của loài người. Thái Tông là ông vua khai sáng cơ nghiệp, đáng lẽ phải dựng phép tắc để truyền lại cho đời sau, lại nghe mưu gian của Thủ Độ, cướp vợ của anh làm hoàng hậu, chẳng phải là bỏ cả luân thường, mở mối dâm loạn đó ư"?
Tuy không ghi chép cụ thể có tổng mấy người con, nhưng theo danh sách phả tộc thì vua Trần Thái Tông có 14 người con (10 hoàng tử và 4 công chúa).
Trong đó, vua Trần Thái Tông cùng Thuận Thiên Hoàng hậu có với nhau 2 người hoàng tử. Cả hai vị hoàng tử này đề nổi tiếng, người đầu tiên là Trần Hoảng sau được vua cha truyền ngôi vua - Trần Thánh Tông. Người con thứ 2 là Trần Quang Khải - vị tướng dũng mạnh, lừng danh sử sách.
