Theo số liệu từ Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), hiện có khoảng 254 triệu người trên toàn cầu đang mang virus viêm gan B (HBV). Mỗi ngày, thế giới ghi nhận thêm 6.000 ca nhiễm mới và khoảng 3.500 người tử vong vì các biến chứng liên quan đến căn bệnh này. Việt Nam là một trong 10 quốc gia có tỷ lệ nhiễm viêm gan B cao nhất, với khoảng 6,5 triệu người nhiễm và gần 900.000 ca đang mang bệnh.
Vậy đâu là nguyên nhân khiến Việt Nam vẫn nằm trong nhóm quốc gia gánh nặng viêm gan B cao? Dưới đây là những yếu tố chính.
Tỷ lệ người mang HBV mạn tính trong cộng đồng cao
Viêm gan B có thể được kiểm soát nhờ thuốc kháng virus, giúp ngăn chặn biến chứng như xơ gan hay ung thư gan. Tuy nhiên, thực tế cho thấy phần lớn bệnh nhân không biết mình nhiễm HBV.
Tại Việt Nam, chỉ khoảng 10% người mang virus được chẩn đoán, và chưa đến 1/3 trong số này được tiếp cận điều trị. Điều này cho thấy công tác tầm soát, phát hiện sớm và chăm sóc y tế còn nhiều hạn chế, góp phần làm tỷ lệ bệnh duy trì ở mức cao.
Lây truyền từ mẹ sang con
Đây được xem là con đường lây truyền nguy hiểm nhất. Nghiên cứu cho thấy, tỷ lệ HBsAg (kháng nguyên bề mặt viêm gan B) ở phụ nữ mang thai tại Việt Nam có thể vượt 10%. Trẻ sinh ra từ mẹ mang virus có nguy cơ lây nhiễm từ 10% đến 90%, tùy thuộc vào tình trạng của mẹ.
Đặc biệt, nếu trẻ bị nhiễm từ giai đoạn sơ sinh, có tới 90% trở thành người mang virus mạn tính, trong đó 25% có nguy cơ tử vong sớm do biến chứng gan.
Vaccine là giải pháp phòng bệnh hiệu quả nhất. Tiêm vaccine trong vòng 24 giờ đầu sau sinh có thể ngăn chặn lây truyền từ mẹ sang con với hiệu quả từ 80–95%. Tuy nhiên, tại Việt Nam, tỷ lệ tiêm vaccine trong “giờ vàng” này vẫn chưa đạt mức khuyến cáo.
Lây qua đường máu
Virus viêm gan B có thể lây khi máu hoặc dịch cơ thể chứa HBV xâm nhập vào người lành. Nguy cơ cao gặp phải ở các trường hợp:
Dùng chung kim tiêm, ống tiêm.
Tiếp xúc trực tiếp với máu hoặc vết thương hở của người nhiễm.
Sử dụng chung các vật dụng cá nhân như dao cạo râu, bàn chải đánh răng.
Một số thủ thuật y tế không đảm bảo vô trùng.
Đây là nguyên nhân phổ biến ở nhiều nhóm nguy cơ cao, đặc biệt là những người tiêm chích ma túy hoặc tiếp xúc nghề nghiệp với máu.
Quan hệ tình dục không an toàn
HBV tồn tại với nồng độ cao trong máu, tinh dịch và dịch âm đạo. Việc quan hệ tình dục không dùng bao cao su tạo điều kiện để virus xâm nhập qua niêm mạc hoặc các vết trầy xước nhỏ ở cơ quan sinh dục, hậu môn hoặc khoang miệng.
Đây là nguyên nhân khiến viêm gan B dễ lây lan trong nhóm người trẻ tuổi, có nhiều bạn tình hoặc không có thói quen sử dụng biện pháp bảo vệ.
Chủ quan với viêm gan B thể ngủ
Một nguyên nhân ít được chú ý là viêm gan B thể ngủ. Ở giai đoạn này, virus tồn tại nhưng chưa tấn công tế bào gan, khiến các chỉ số xét nghiệm gần như bình thường. Nhiều người lầm tưởng đây là thể “lành tính” và bỏ qua việc theo dõi sức khỏe.
Tuy nhiên, HBV có thể tái hoạt động bất cứ lúc nào, đặc biệt khi sức đề kháng giảm. Thói quen uống rượu bia, ăn nhiều dầu mỡ, ít khám sức khỏe định kỳ là yếu tố kích thích virus bùng phát mạnh, dẫn đến xơ gan và ung thư gan.
Viêm gan B ở Việt Nam vẫn là gánh nặng lớn do nhiều nguyên nhân: tỷ lệ người mang virus mạn tính cao, lây truyền từ mẹ sang con, lây qua đường máu, quan hệ tình dục không an toàn và sự chủ quan trong quản lý bệnh.
Giải pháp quan trọng nhất là tầm soát sớm, tiêm vaccine đầy đủ, sử dụng biện pháp phòng ngừa an toàn và nâng cao ý thức cộng đồng. Khi mỗi cá nhân hiểu rõ con đường lây truyền và nguy cơ tiềm ẩn, chúng ta mới có thể giảm thiểu tỷ lệ nhiễm và biến chứng của căn bệnh nguy hiểm này.
