Xét về mặt nghĩa đen, câu nói “Thà thử quan tài còn hơn đi giày người khác” dường như thể hiện một quan niệm kiêng kỵ rõ ràng. Trong khi quan tài thường gợi liên tưởng đến cái chết và điều xui xẻo, thì tại sao người xưa lại đặt nó lên bàn cân so sánh và còn ưu tiên thử hơn cả giày của người khác? Để hiểu được điều tưởng chừng nghịch lý này, chúng ta cần nhìn sâu vào lối sống và tư duy văn hóa của người xưa.
Thực tế, trong nếp sống truyền thống, nhiều người cao tuổi ở nông thôn Việt Nam thường chuẩn bị sẵn quan tài khi bước vào tuổi già. Việc này không đơn thuần là sự chuẩn bị cho cái chết, mà còn thể hiện thái độ an nhiên, chủ động đối mặt với quy luật sinh tử. Quan tài, trong mắt họ, không phải biểu tượng của điềm xấu mà là sự tất yếu, là điểm dừng bình đẳng cuối cùng của kiếp người – bất kể giàu nghèo, sang hèn.
Hơn thế nữa, theo quan niệm dân gian, quan tài còn mang ý nghĩa tượng trưng cho may mắn. Cụm từ “quan tài” đồng âm với “quan tấn” (thăng quan, phát tài), nên trong nhiều trường hợp, nó lại được xem là biểu trưng cho tài lộc và sự thăng tiến. Nhiều doanh nhân hiện đại vẫn đặt mô hình quan tài nhỏ trong văn phòng để cầu mong hanh thông, may mắn.
Trái lại, giày dép trong tín ngưỡng cổ truyền lại là vật dụng gắn liền với “uế khí”. Người xưa rất kiêng việc đi lại bằng giày của người khác vì tin rằng điều đó dễ mang theo những điều xui xẻo, vận rủi, hoặc thậm chí là “nghiệp” từ người chủ cũ. Không chỉ mang yếu tố tâm linh, quan niệm này còn bắt nguồn từ điều kiện sống ngày xưa – khi mà vệ sinh cá nhân còn hạn chế, giày dép dùng chung có thể dễ gây bệnh ngoài da, nhiễm trùng hay nấm chân.
Từ đó có thể thấy, câu nói trên không chỉ phản ánh cái nhìn sâu sắc của cha ông ta về đời sống vật chất lẫn tinh thần, mà còn là lời nhắc nhở con cháu sau này nên biết lựa chọn điều gì là phù hợp, sạch sẽ và có giới hạn trong các mối quan hệ xã hội.
Nếu người chủ trước đó từng mắc các bệnh lý về da chân như nấm, ghẻ, viêm da…, việc sử dụng lại giày dép của họ có thể khiến mầm bệnh lây lan sang người khác. Trong thời hiện đại, nhờ vào sự phát triển của y học, những căn bệnh ngoài da này thường dễ dàng được chẩn đoán và điều trị. Tuy nhiên, vào thời xưa, khi điều kiện y tế còn hạn chế, việc phòng bệnh luôn được đặt lên hàng đầu. Vì vậy, việc kiêng kỵ mang giày của người khác không chỉ bắt nguồn từ niềm tin dân gian mà còn là một biện pháp bảo vệ sức khỏe thực tế và cần thiết.
Ngoài ra, theo quan niệm truyền thống, giày dép được ví như phần “gốc rễ” – nền tảng nâng đỡ cuộc sống và vận khí của mỗi người. Việc cho người khác mượn giày, hay ngược lại, đi giày của người khác được xem là hành động ảnh hưởng đến dòng năng lượng cá nhân, có thể gây xáo trộn phong thủy, dẫn đến những điều không may trong cuộc sống hoặc công việc.
Tóm lại, câu tục ngữ “Thà thử quan tài còn hơn đi giày người khác” không mang ý nghĩa cổ vũ việc làm điều kiêng kỵ, mà chỉ là cách nói ẩn dụ, nhấn mạnh sự cẩn trọng của người xưa trong từng hành vi nhỏ nhất. Câu nói ấy vừa là lời cảnh báo vừa là một bài học sâu sắc: mỗi vật dụng gắn liền với đời sống cá nhân đều mang giá trị riêng và không nên tùy tiện sử dụng chung. Thay vì rập khuôn mê tín, điều quan trọng là chúng ta cần biết tiếp thu tinh thần thận trọng của cha ông một cách linh hoạt, phù hợp với bối cảnh sống hiện đại.
