Nếu như lịch sử Trung Hoa phong kiến được biết đến qua các câu chuyện về vua chúa và hậu cung tuyệt mỹ, thì chế độ quân chủ của lịch sử Việt Nam cũng không kém phần rực rỡ và đầy điều kỳ bí. Dù những ghi chép lịch sử đã trải qua thời gian khắc nghiệt của chiến tranh, rất may mắn là câu chuyện về cuộc đời và nghệ thuật làm đẹp của Hoàng thái hậu cuối cùng của triều đại Nguyễn vẫn còn được bảo toàn.
Hoàng Thị Cúc, sau này nổi tiếng dưới danh xưng Từ Cung Hoàng thái hậu, chào đời vào ngày 27 tháng 1 năm 1890 tại Thừa Thiên-Huế. Ngay từ khi mới lọt lòng, Thị Cúc đã phải chịu cảnh mẹ lìa xa vì bà mẹ đã đi bước nữa, để lại Thị Cúc sống cùng với người cha và hai người anh chị em cùng cha khác mẹ. Nỗi cô đơn nối tiếp khi cha bà mất sớm, và không lâu sau, người anh trai ruột của bà đã đem bà bán vào cung làm nô tì để có tiền tiêu xài.
Sử sách ghi chép lại rằng, dù hoàn cảnh khốn khó, Thị Cúc vẫn giữ trọn vẹn phẩm chất lương thiện và tính tình dịu dàng, thuần hậu. Khi bước chân vào cung điện, bà được chọn để phục vụ Tiên Cung, người vợ goá của vua Đồng Khánh và cũng là mẹ của Hoàng tử Bửu Đảo - người sau này lên ngôi vua Khải Định. Hoàng tử Bửu Đảo, trong những lần thăm mẹ, đã chú ý và mến mộ nô tì Thị Cúc, người không chỉ có vẻ ngoài thuận mắt mà còn có trái tim hiền lành. Mối tình này đã nảy nở và vào năm 1913, Hoàng Thị Cúc hạ sinh Nguyễn Phúc Vĩnh Thụy - vị vua cuối cùng của Việt Nam, Bảo Đại.
Dù cuộc sống trong cung của Hoàng Thị Cúc sau này không phải lúc nào cũng ngập tràn hạnh phúc, bởi sự khinh miệt từ mẹ chồng xuất phát từ nguồn gốc khiêm tốn của bà, người ta vẫn không khỏi tò mò về bí quyết sắc đẹp của bà. Mặc dù chỉ là một cung nữ, bà vẫn toát ra một sự quyến rũ kỳ diệu mà ngay cả những người quyền quý cũng không thể làm ngơ.
Nhờ những câu chuyện được kể lại từ Lê Thị Dinh, cung nữ cuối cùng, cùng với những ghi chép lịch sử, hậu thế mới được hé lộ rằng, những phương pháp làm đẹp mà Thị Cúc áp dụng đều xuất phát từ những thành phần tự nhiên, thân thuộc từ chính vườn nhà.
Gội đầu với bồ kết
Câu tục ngữ “Cái răng cái tóc là góc con người” không phải là không có cơ sở, bởi ngày xưa, người ta coi trọng vẻ đẹp tự nhiên với mái tóc dài, mượt mà và óng ả. Đặc biệt trong cung đình, các cung tần mỹ nữ đã áp dụng một phương pháp độc đáo để nuôi dưỡng mái tóc của mình, đó chính là sử dụng nước bồ kết để gội đầu.
Quả bồ kết sau khi được phơi khô và rửa sạch, sẽ được ninh hầm để lấy nước có màu đen óng và hương thơm dịu nhẹ của thiên nhiên. Nước này khi pha loãng với nước sạch và dùng để gội đầu không chỉ giúp tóc trở nên chắc khỏe mà còn giữ được màu đen bóng lâu dài, ngăn chặn quá trình bạc tóc. Cổ nhân chính là nhờ vào việc gội đầu bằng loại nước này mà có được mái tóc đẹp nhiều người ao ước.
Dưỡng da với phấn nụ
Phấn nụ, với hình thức như nụ hoa nhỏ xinh, được chế tác từ cao lanh tinh khiết, loại bỏ mọi tạp chất không mong muốn. Bước tiếp theo trong quy trình sản xuất là pha trộn với nước mưa đã chưng cất cùng với mười loại dược liệu quý giữa bí mật của cung đình. Sản xuất phấn nụ là một nghệ thuật cần sự cân bằng của ngũ hành: Kim biểu thị cho các dụng cụ bằng kim loại được sử dụng; Mộc là những thảo mộc quý bào chế nên phấn nụ; Thủy chính là nước mưa tinh khiết, được sưu tầm cẩn thận vài lần trong năm để dùng dần; Hỏa là ngọn lửa nung nấu sản phẩm; và Thổ được đại diện qua những chiếc nồi đất trong quá trình chế biến.
Người ta truyền tụng rằng loại phấn này có khả năng mang lại vẻ đẹp da chuẩn mực của một mỹ nhân ngày xưa: làn da trắng hồng, mềm mại, có khả năng che mờ các đốm nâu và hạn chế quá trình lão hóa. Có giai thoại kể lại rằng, Từ Cung, mẹ của vua Bảo Đại, đã sử dụng phấn nụ suốt đời, và nhờ vậy mà bà vẫn giữ được làn da không tỳ vết, không một hạt đồi mồi dù đã sống trăm tuổi.
Thoa son bằng sáp ong
Vào thời nhà Nguyễn, sáp ong được xem là một thành phần quý hiếm, được các quý bà trong cung đình ưa chuộng để pha chế son môi, làm đẹp mỗi ngày. Khi sáp ong được làm tan chảy, nó sẽ được phối trộn cùng với dầu olive và sau đó sẽ được lọc qua lớp vải mỏng để đảm bảo sự mềm mại, mịn màng của sản phẩm. Sau đó, tùy vào gu cá nhân, người ta sẽ thêm các loại chất tạo màu tự nhiên để tạo ra son môi đặc biệt.
Những chất tạo màu này thường được chiết xuất từ những nguyên liệu tự nhiên như cánh hoa hồng, hoa sen, mang lại màu sắc tinh tế và tự nhiên cho son môi. Son môi từ sáp ong không chỉ cung cấp độ ẩm, độ bóng nhẹ nhàng mà còn giúp màu môi bền lâu, tạo nên vẻ đẹp quý phái, kiêu sa cho các mỹ nhân cung đình xưa.
Kẻ chân mày chiết xuất từ cây điên điển
Trong các miêu tả về vẻ đẹp của những người phụ nữ thời cổ đại, họ thường được ví von là sở hững đôi lông mày thanh tú như hình cung trăng và đôi mắt sắc sảo như đôi cánh phượng. Một trong những bí mật đằng sau đôi lông mày tinh tế ấy chính là sử dụng gỗ của cây điên điển. Người ta tạc gỗ này thành bút chì kẻ chân mày và sử dụng tro cây, sau khi đã được xử lý kỹ càng cho đến khi mịn màng, để tạo ra bột tán chân mày. Phương pháp này tạo nên sản phẩm trang điểm không những hài hòa với màu sắc tự nhiên mà còn thân thiện và an toàn cho làn da.
Bà Lê Thị Dinh nhận xét rằng thái hậu luôn tỉ mỉ và chú trọng đến từng chi tiết, do vậy trong việc trang điểm, bà cũng hết sức thận trọng để tránh việc làm lem trang điểm, đồng thời đảm bảo rằng lông mày được kẻ không quá đậm cũng không quá nhạt.
