Nguồn gốc, ý nghĩa mâm ngũ quả ngày Tết
Mỗi dịp Tết đến xuân về, nhà nhà lại chuẩn bị bày biện mâm ngũ quả phù hợp với từng địa phương, với đặc trưng về khí hậu, sản vật và quan niệm riêng.
Mâm ngũ quả ngày Tết có ý nghĩa bao trùm là thể hiện đạo lý uống nước nhớ nguồn, thể hiện lòng thành kính đối với các bậc tổ tiên. Mâm ngũ quả cúng ngày Tết cũng là yếu tố thể hiện thành quả làm việc của một năm. Ngoài ra, tùy ở những góc độ mâm ngũ quả còn có các ý nghĩa khác.
 |
| Con số 5 trong mâm ngũ quả còn thể hiện lịch sử tín ngưỡng dân tộc. Ảnh minh họa. |
Mâm ngũ quả gồm 5 loại quả có 5 màu sắc khác nhau. Con số 5 thể hiện ước muốn của người Việt trong năm mới sẽ đạt ngũ phúc lâm môn: Phú, quý, thọ, khang, ninh. 5 màu sắc thể hiện ý nghĩa nguồn của cải năm phương đưa về kính lên tổ tiên. Như nải chuối có màu xanh tượng trưng Đông phương, quả bưởi có màu vàng tượng trưng Trung phương, quả hồng có màu đỏ tượng trưng Nam phương, quả lê có màu trắng tượng trưng Tây phương và một loại quả có màu sẫm khác tượng trưng Bắc phương. Năm màu sắc này cũng tượng trưng ngũ hành trong vũ trụ là Kim, Mộc, Thủy, Hỏa, Thổ.
Con số 5 trong mâm ngũ quả còn thể hiện lịch sử tín ngưỡng dân tộc. Ví dụ, đạo Phật có ngũ giới, tức 5 điều quy định của đạo Phật. Đạo Lão với ngũ hành. Đạo Khổng là ngũ thường. Nguyên nhân chọn ngũ quả thay vì chọn các yếu tố khác bởi người xưa quan niệm hoa quả có nhiều hạt, múi, chùm. Điều này thể hiện mong ước sang năm mới sẽ sinh sôi phát triển cả trong sản xuất lẫn cuộc đời.
Đặc điểm mâm ngũ quả theo phong tục từng miền
Từ xưa đến nay, không ai biết chính xác “ngũ quả” gồm những quả gì, nên tùy vào đặc trưng mỗi vùng miền, người ta sẽ chọn những quả ngon ngọt, màu sắc đẹp, to tròn để bày biện.
Ở miền Bắc, mâm ngũ quả đặt trên bàn thờ tổ tiên dịp Tết theo 5 sắc màu tượng trưng cho mong ước được ngũ phúc: Giàu có, sang trọng, sống lâu, khỏe mạnh, bình yên. Mâm ngũ quả của người miền Bắc có 5 loại quả có 5 màu khác nhau như: Chuối/táo màu xanh; bưởi (hoặc phật thủ), cam, quýt màu vàng; hồng hoặc táo tây, ớt màu đỏ; roi, mận, đào hoặc lê màu trắng; hồng xiêm (sapôchê) hoặc nho đen, măng cụt, mận màu đen.
 |
| Mâm ngũ quả của người miền Bắc. |
Cách trình bày truyền thống thường gặp là nải chuối được đặt ở dưới cùng - thể hiện sự che chở của đất trời cho con người, ở giữa để đỡ lấy toàn bộ các cây trái khác. Mâm ngũ quả đẹp là mâm ngũ quả có đủ màu sắc rực rỡ. Chính giữa nải chuối xanh thẫm là quả bưởi căng mọng hoặc quả phật thủ chin vàng nổi bật.
Những quả chín đỏ đặt xung quanh. Những chỗ khuyết đặt xen kẽ quýt vàng, táo màu xanh hoặc những trái ớt đỏ mọng, hoàn thiện những nét trang trí cuối cùng.
Do trái cây ngày càng đa dạng nên mâm ngũ quả ngày càng phong phú hơn và người ta cũng không câu kệ cứng nhắc “ngũ quả” nữa mà có thể là thất, cửu quả.. nhưng phải là số lẻ. Dù bày biện nhiều loại trái cây hơn nhưng người ta vẫn gọi là “mâm ngũ quả”.
Ở miền Trung, người dân không quá câu nệ hình thức ý nghĩa của mâm ngũ quả, mà chủ yếu có gì cúng nấy, thành tâm dâng kính tổ tiên. Mặt khác, người miền Trung do chịu sự giao thoa văn hóa 2 miền Bắc - Nam nên mâm ngũ quả vẫn bày biện đủ: chuối, mãng cầu, sung, dừa, đu đủ, xoài… Người miền Trung và miền Nam không quan trọng chuyện chọn số quả lẻ hay chẵn để bày mâm ngũ quả.
Ở miền Nam, mâm ngũ quả thường thấy các loại mãng cầu, dừa, đu đủ, xoài, sung, dưa hấu, thơm (dứa)… đọc chệch thành các tên "cầu vừa đủ xài" hoặc "cầu vừa đủ sung".
 |
| Mâm ngũ quả của người miền Nam. |
Nếu như ở miền Bắc, hầu như tất cả các loại quả, kể cả quả ớt mang vị cay xè đều có thể bày lên bàn thờ, miễn sao mâm ngũ quả trông đẹp mắt; thì người miền Nam lại kiêng kỵ bày một số trái cây.
Mâm ngũ quả của người miền Nam không bao giờ có chuối, vì loại quả này tên gọi có âm giống từ “chúi" thể hiện sự nguy khó. Quả cam cũng không được có mặt trong mâm ngũ quả ngày Tết, vì câu “quýt làm cam chịu”, hay như trái lê đồng nghĩa với “lê lết”…
Ý nghĩa một số loại trái cây trong mâm ngũ quả ngày Tết
- Lê (hay mật phụ): vị ngọt thanh ngụ ý việc gì cũng trơn tru, suôn sẻ.
- Lựu: nhiều hạt tượng trưng cho con đàn cháu đống.
- Đào: thể hiện sự thăng tiến.
- Quả phật thủ: giống như bàn tay đức Phật, luôn chở che cho các số phận con người.
- Na (hay còn gọi là mãng cầu): ứng với chữ "cầu" thể hiện ước mong.
- Táo: có nghĩa là phú quý.
- Hồng, quýt: tượng trưng cho sự thành đạt.
- Thanh long (rồng mây hội tụ) thể hiện sự phát tài phát lộc.
- Bưởi, dưa hấu: căng tròn, mát lành, hứa hẹn sự ngọt ngào, may mắn.
- Nải chuối xanh như bàn tay ngửa: hứng lấy may mắn, bao bọc và chở che.
- Quả trứng gà (người miền Nam còn gọi là Lê-ki-ma): lộc trời.
- Sung: gắn với biểu tượng sung mãn về sức khỏe và tiền bạc.
- Đu đủ: mang đến sự thịnh vượng đủ đầy.
- Xoài có âm na ná như “xài”: để cầu mong cho việc tiêu xài không thiếu thốn.
Cách chọn quả bày mâm ngũ quả ngày Tết
- Chọn quả đang xanh hoặc chín cây để chưng được lâu.
- Không nên rửa quả vì dính nước, quả sẽ nhanh bị héo.
- Chọn quả chắc, không trầy, còn cuống và lá để mâm quả xum xuê.
- Chọn dưa hấu: Muốn biết quả ngon hay không, bạn búng tay vào vỏ dưa. Nếu âm thanh trầm, nghe bịch bịch, tức quả chưa bị nẫu.
- Quả quýt lõm phía dưới thường ngọt hơn.
- Quả bưởi tươi, ngon thường chắc, nặng.
Việc bày biện mâm ngũ quả trên bàn thờ của gia đình trong ngày Tết là một nét văn hóa đặc sắc của người dân Việt Nam. Chính vì vậy dù sinh sống ở phương trời nào, người dân Việt vẫn không quên tục lệ này trong dịp Tết Nguyên Đán để giữ gìn bản sắc dân tộc cho bản thân và cho con cháu.
7 món quà tuyệt đối không nên biếu, tặng trong ngày Tết Đồng hồ, dao, kéo, cá mực, cà phê, hạt tiêu, hay mèo… là những món quà tuyệt đối không nên tặng trong ngày Tết. |
