Tháng Giêng hàng năm, từ ngày mồng 10 trở đi, đền Bà Chúa Kho, nằm tại thôn Cổ Mễ, phường Vũ Ninh, TP. Bắc Ninh, tỉnh Bắc Ninh, trở thành điểm đến của đông đảo du khách từ khắp nơi. Họ đến đây với mong muốn cầu tài, cầu lộc, tìm kiếm may mắn và thịnh vượng cho cuộc sống. Mặc dù mỗi người đến đây đều có những lời cầu khấn riêng, nhưng câu chuyện về Bà Chúa Kho - người mà đền thờ cúng, lại được mỗi người hiểu và diễn giải theo cách riêng. Vậy thực hư về Bà Chúa Kho là như thế nào?
Bí ẩn thân thế Bà Chúa Kho
Bắc Ninh, một tỉnh nổi tiếng với nhiều đền thờ Bà Chúa Kho, thu hút hàng nghìn du khách mỗi năm. Các địa điểm thờ cúng này bao gồm làng Cổ Mễ tại phường Vũ Ninh, làng Quả Cảm thuộc xã Hòa Long, làng Thượng Đồng ở phường Vạn An, và làng Hạ Đồng thuộc huyện Tiên Du. Không chỉ có vậy, cách đó không xa, tại làng Trung Đồng, huyện Việt Yên, Bắc Giang, cũng có một đền thờ Bà Chúa Kho.
Theo truyền thuyết của các làng, Bà Chúa Kho được cho là xuất phát từ Bà Chúa Quả Cảm (hay còn gọi là Bà Chúa Lẫm), Hoàng phi đệ tam cung của vua Trần Anh Tông. Các làng thường tổ chức lễ hội chính vào ngày 10 tháng Giêng và 15 tháng Tám Âm lịch. Đặc biệt, tại đền Bà Chúa Kho ở làng Cổ Mễ, giỗ chính được tổ chức vào ngày 12 tháng Giêng.
Kể từ thập kỷ 80 của thế kỷ trước, đền Bà Chúa Kho đã trở thành điểm đến hàng năm của hàng chục vạn người từ khắp các nơi. Họ đến đây để thực hiện các nghi lễ đặc biệt như ‘vay tiền’, ‘trả tiền’, và ‘trả lãi’.
Bà Chúa Kho không chỉ được thờ cúng ở Bắc Ninh và Bắc Giang, mà còn được tôn vinh tại nhiều địa phương khác như Hà Nội, Nam Định, Hưng Yên, Thái Bình… Tuy nhiên, vai trò và sự tôn kính dành cho các bà có sự khác biệt. Ví dụ, tại đình Giảng Võ, Hà Nội, người ta thờ cúng Quản trưởng quốc khố Lý Thị Châu Nương; tại các di tích miếu thờ Cột Cờ, đền Nguyên Thương, đền Bồng Lai ở TP. Nam Định, người ta tôn vinh Bạch Hoa tiết liệt anh phong giám thương công chúa; tại đường Điện Biên III, TP. Hưng Yên, người ta thờ cúng Lê Bạch Nương thiên phủ chư tích; và tại thôn Lại, huyện Hưng Hà, Thái Bình, người ta tôn vinh Bà Chúa Ngừ Trần Thị Dung.
Những Bà Chúa Kho, những nhân vật lịch sử hóa được tôn thờ tại Hà Nội, Nam Định, Hưng Yên và Thái Bình, đã để lại dấu ấn sâu đậm trong lòng nhân dân. Họ đã góp công lớn trong việc bảo vệ kho lương và vũ khí của đất nước trong những thời kỳ khó khăn chống lại sự xâm lược. Sau khi mất, họ được nhân dân tôn vinh và thờ cúng như những vị phúc thần, biểu tượng cho sự giàu có và may mắn.
Đền Bà Chúa Kho tại làng Cổ Mễ, nổi tiếng và được biết đến rộng rãi, là nơi tôn vinh một nhân vật lịch sử có liên quan mật thiết đến núi Kho. Theo truyền thuyết, đây là nơi lưu trữ của cải, lương thực và vũ khí của nhà Lý trong cuộc chiến chống giặc Tống. Bà Chúa Kho, một cách hiểu đơn giản, là người trông coi núi Kho. Trong khi đó, Bà Chúa Quả Cảm và Bà Chúa Lẫm, mặc dù không liên quan đến việc trông kho, vẫn được nhân dân tôn vinh như những Bà Chúa Kho.
Những câu chuyện tâm linh huyền bí
Khi bà qua đời, nhân dân đã lập nên ngôi đền thờ để tưởng nhớ công lao to lớn của bà trong việc chăm sóc cho dân chúng. Công lao này đã được triều đại phong kiến công nhận và ghi nhận thông qua việc sắc phong đền thờ bà là ‘Chủ khổ linh từ’ - Đền thiêng thờ Bà Chúa Kho với kiến trúc thế kỷ XIX, được xây dựng theo kiểu chữ T với những hoạ tiết chạm khắc tinh xảo.
Vào đầu thế kỷ XX, người Pháp đã khởi công xây dựng nhà máy giấy Đông Dương tại quả núi Kho. Đây là một dự án quy mô lớn, chiếm gần như toàn bộ diện tích núi. Ông chủ Bê-tô người Pháp đã ra lệnh phá hủy ngôi đền cổ để nhường chỗ cho nhà máy. Tuy nhiên, sự phản đối quyết liệt từ người dân Cổ Mễ đã khiến kế hoạch này gặp trở ngại. Mặc cho việc người Pháp xây tường bao cao và thực hiện các biện pháp bảo vệ nghiêm ngặt, các cụ già vẫn tìm mọi cách để trèo vào, quyết tâm bảo vệ ngôi đền cổ kính này bằng chính thân mình.
Trong một lần quyết tâm phá đền, Bê-tô đã phải đối mặt với một sự cố bất ngờ khi bà vợ của ông bỗng nhiên bị đau bụng dữ dội. Mặc dù đã triệu tập các bác sĩ giỏi và thử mọi biện pháp từ uống thuốc đến tiêm thuốc, nhưng những cơn đau không hề giảm đi. Trong tình huống khó khăn này, một công nhân người làng Cổ Mễ đã đề nghị tổ chức một buổi lễ cúng trong đền. Không còn biết phải làm gì, Bê-tô đã đồng ý. Điều kỳ diệu đã xảy ra khi ngay sau buổi lễ cúng, bà vợ của Bê-tô đã hết đau bụng. Trước sự linh thiêng của ngôi đền, Bê-tô đã quyết định không phá đền nữa, thay vào đó, ông đã cho xây dựng một con đường bê tông nhỏ từ cổng nhà máy dẫn lên đền, cho phép người dân tự do ra vào cúng bái.
Đền Bà Chúa Kho, một công trình kiến trúc không nổi bật, chủ yếu được tái thiết vào những năm 1990, nhưng lại nổi tiếng với sự phong phú về đồ lễ - một điều mà ít nơi nào có thể sánh kịp. Mặc dù tiền vay - trả chỉ là vàng mã mang tính ước lệ, nhưng giá trị của nó có thể lên đến hàng trăm triệu đồng. Theo quan niệm phổ biến, việc có đồ lễ hậu hĩnh để làm đẹp lòng thần thánh mới có thể mong muốn có lợi nhuận thực tế với chi phí đã bỏ ra. Dù cuối cùng, tất cả đều được thiêu thành tro để gửi về nơi các thần trú ngụ.
Không chỉ là nơi để dâng lễ và cầu mong may mắn, sự giàu có, khu vực này còn là điểm hội tụ cho những cuộc gặp gỡ thân mật, cho phép mọi người cùng nhau chiêm ngưỡng vẻ đẹp của đền và tham quan các di tích lịch sử văn hóa nổi tiếng trong khu vực, bao gồm đình Cô Mễ, thành cổ Bắc Ninh, Văn Miếu Bắc Ninh và các khu phố cổ. Đồng thời, du khách cũng có cơ hội thưởng thức những món ăn đặc sản của địa phương, mang đậm hương vị truyền thống.
