Theo truyền thống dân gian, Tết Đoan Ngọ 5/5 không chỉ là dịp cúng lễ để đánh dấu sự thay đổi của thời tiết, mà còn là lúc mừng sự sáng sủa và trong trẻo của mùa mới.
Trong bối cảnh chuyển mình từ mùa xuân sang mùa hè nóng bức, lo lắng về sức khỏe trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết. Người Việt thường áp dụng nhiều phong tục như ăn quả chua, uống rượu nếp và ăn bánh tro ngay từ khi thức dậy, nhằm diệt trừ sâu bọ và bảo vệ mùa vụ của họ.
Do đó, ngày Đoan Ngọ thường được gọi là "Tết giết sâu bọ". Đối với người miền Tây, dù có phải xa nhà làm ăn hay buôn bán, họ vẫn cố gắng thu xếp thời gian để quay về nhà và tận hưởng không khí vui tươi, hạnh phúc bên gia đình, giống như ngày Tết Nguyên Đán.
Ngày Tết Đoan Ngọ 5/5 thường được gọi là "Tết giết sâu bọ"
Mâm lễ cúng Tết Đoan Ngọ
Tết Đoan Ngọ không có quy định cụ thể về việc cúng gì, nhưng đặc trưng của ngày này là sự hướng về cội nguồn, về tinh thần cộng đồng. Do đó, truyền thống cúng lễ thường bao gồm mâm cơm canh, bánh trái, chè xôi, và trà rượu được dâng cúng cho ông bà tổ tiên, thần linh, và linh vật của đất đai, nhằm mong muốn mưa thuận gió hòa, cây cối phát triển, và hạnh phúc sum vầy cho mỗi gia đình.
Mỗi vùng miền có quan niệm và lựa chọn các loại sản vật cúng khác nhau vào ngày Tết Đoan Ngọ. Tuy nhiên, các lễ vật chính cần đảm bảo bao gồm:
Trầu cau, hương, hoa, vàng mã, nước, và rượu nếp.
Các loại hoa quả mùa hè như mận, hồng xiêm, dưa hấu, vải, chuối... Trong số đó, mận và vải là hai loại không thể thiếu trong bữa lễ cúng Tết Đoan Ngọ.
Xôi, chè, và bánh ú tro (hay còn gọi là bánh tro hoặc bánh gio).
Ngoài ra, vào ngày Tết Đoan Ngọ, người dân thường mua lá xông để xua đuổi đi những điều không may mắn khỏi ngôi nhà của mình. Một bó lá xông thông thường bao gồm nhiều loại lá như ngải cứu, ngũ trảo, khuynh diệp, và liễu đỏ...
Ở Việt Nam, Tết Đoan Ngọ 5/5 được coi là một dịp lễ quan trọng
Cúng Tết Đoan Ngọ vào giờ nào?
Ở Việt Nam, Tết Đoan Ngọ 5/5 được coi là một dịp lễ quan trọng. Theo truyền thống, người dân thường tiến hành lễ cúng vào sáng sớm, nhưng thực chất, Tết Đoan Ngọ được cúng vào giờ chính Ngọ (tức là khoảng 12h trưa) của ngày mùng 5 tháng 5 âm lịch. Thuật ngữ "Đoan" ý chỉ sự khởi đầu, còn "Ngọ" đề cập đến khoảng thời gian từ 11h đến 13h.
Tuy nhiên, do sự thay đổi của cuộc sống hiện đại, nhiều phong tục đã được rút ngắn và việc cúng Tết Đoan Ngọ vào ngày giờ chính xác không còn được coi là quan trọng như trước. Thông thường, các gia đình có thể linh hoạt sắp xếp thời gian cúng bái sao cho phù hợp với lịch trình và sinh hoạt hàng ngày của mình.
Cách trừ sâu bọ trong ngày Tết Đoan Ngọ
Ở Việt Nam, ngày Tết Đoan Ngọ không chỉ là dịp cúng lễ mà còn là thời điểm mỗi vùng miền tổ chức các hoạt động văn hóa đặc trưng và thưởng thức các món ăn truyền thống.
Ví dụ, trong vùng Mường Khương, người Mường có món bánh khúc truyền thống, là một hòa quyện của gạo nếp, rau khúc, đậu xanh và hạt vừng rang. Nguyên liệu được chế biến thành bột, sau đó trộn với nhân đậu xanh và vừng, và bánh được hấp hoặc rán.
Ở miền Trung và miền Nam, người dân thường thưởng thức bánh ú lá tre hoặc bánh tro, với nguyên liệu chính cũng là gạo nếp, đậu xanh cùng một số thành phần khác.
Trong ngày mùng 5 tháng 5, nhiều nơi có các tục lệ đặc biệt như cúng gia tiên, treo lá ngải cứu trước cửa nhà, làm túi ngũ sắc để đeo cho trẻ em, lên rừng hái thuốc, khảo cây lấy quả, hoặc thậm chí là làm thịt vịt, thịt ngan để mang về cho gia đình.
Ở miền Bắc, người ta thường giết sâu bọ ngay sau khi thức dậy vào sáng sớm, thường bằng cách sử dụng thức ăn như rượu nếp, bánh tro và hoa quả.
Trong các gia đình, việc chuẩn bị và thực hiện các nghi lễ để xua đuổi sâu bọ cũng rất quan trọng. Đối với trẻ em, họ thường được ăn hoa quả và trứng luộc ngay khi thức dậy, sau đó mới rửa mặt và đánh răng. Còn người lớn thì thường súc miệng và ăn một ít rượu hoặc rượu nếp, sau đó mới ăn trái cây để xua đuổi sâu bọ và đón một năm mới an lành.
Bài văn khấn gia tiên ngày Tết Đoan Ngọ
Muốn cúng tổ tiên thì phải khấn thần ngoại trước, thần nội sau theo nghi thức dưới đây:
Nam mô A Di Đà Phật! (3 lần)
Kính lạy:
- Hoàng Thiên, Hậu Thổ chư vị Tôn thần.
- Ngài Bản cảnh Thành Hoàng, ngài Bản xứ Thổ địa, ngài Bản gia Táo Quân cùng chư vị Tôn Thần.
- Tổ tiên, Hiển khảo, Hiển Tỷ, chư vị Hương linh (nếu bố, mẹ còn sống thì thay bằng Tổ Khảo, Tổ Tỷ)
Tín chủ (chúng) con là:...... Ngụ tại:......
Hôm nay là ngày Tết Đoan Ngọ, mùng 5 tháng 5 năm Tân Sửu 2021
Gặp tiết ngày Tết Đoan Ngọ năm Tân Sửu 2021, tín chủ chúng con cảm nghĩ thâm ân trời đất, chư vị Tôn thần, nhớ đức cù lao tiên tổ, mỗi niệm không quên. Do đó, chúng con sắm sanh lễ vật, sửa sang hương đăng, trần thiết trà quả dâng lên trước án. Chúng con kính mời:
Ngài Bản cảnh Thành hoàng Chư vị Đại Vương.
Ngài Bản xứ Thần linh Thổ địa.
Ngài Bản gia Táo quân, Ngũ phương, Long mạch, Tài thần.
Cúi xin giáng lâm trước án, chứng giám lòng thành thụ hưởng lễ vật.
Chúng con kính mời các cụ Tổ Khảo, Tổ Tỷ, chư vị Hương linh gia tiên nội ngoại họ..., cúi xin thương xót con cháu giáng về linh sàng, chứng giám tâm thành, thụ hưởng lễ vật.
Tín chủ con lại kính mời các vị vong linh, Tiền chủ, Hậu chủ ở trong nhà này, đất này đồng lâm án tiền, đồng lai hâm hưởng, phù hộ cho toàn gia chúng con thân cung khang khái, bản mệnh bình an. Bốn mùa không hạn ách nào xâm, tám tiết hưởng vinh quang thịnh vượng.
Dãi tấm lòng thành cúi xin chứng giám.
Cẩn cáo.
*Thông tin mang tính tham khảo, chiêm nghiệm
