Quả chùm chày, hay còn gọi là quả đại chùy, thuộc họ Sapindaceae (họ Bồ hòn) và có tên khoa học là Cupaniopsis anacardioides. Đây là một loài cây gỗ thường gặp ở các vùng nhiệt đới và cận nhiệt đới. Quả của cây này thường phát triển thành chùm, có hình dạng bầu dục hoặc tròn. Quả chùm chày có kích thước tương tự như ngón tay út, và được gọi như vậy vì hình dáng của chúng giống với chiếc chày dùng để giã tỏi, ớt của các bà, các mẹ. Khi chín, quả chuyển từ màu vàng nhạt sang đỏ mọng, tạo nên một hình ảnh rất bắt mắt. Bên trong mỗi quả chứa một hạt cứng, trong khi phần thịt quả có vị chua ngọt đặc trưng, mang lại cảm giác thú vị khi thưởng thức.
Tại Việt Nam, quả chùm chày thường mọc hoang dại ở bìa rừng và chân núi, đặc biệt là ở các tỉnh miền Trung như Quảng Bình, Quảng Ngãi, Quảng Trị và Huế. Trong những thời kỳ kinh tế còn gặp khó khăn, những món ăn dân dã như quả chùm chày trở thành niềm chờ đợi của lũ trẻ. Hình ảnh những đứa trẻ xúm lại chia nhau từng chùm chày, vừa nhâm nhi vừa cười đùa, đã trở thành một phần ký ức đẹp đẽ không thể quên của thế hệ 8X và 9X.
Tại Việt Nam, quả chùm chày thường mọc hoang dại ở bìa rừng và chân núi
Khoảng tháng 7, vào thời điểm nắng nóng đỉnh điểm của mùa hè, cũng là lúc chùm chày chín rực rỡ. Những người lớn khi ra nương hay đi rẫy thường hái cho trẻ con một rổ đầy những quả dại này. Hoặc trong những buổi trưa hè oi ả, bọn trẻ trong xóm lại rủ nhau đi tìm hái những quả chùm chày thấp, dễ với tới. Chính vì vậy, đối với nhiều người, ký ức về quả chùm chày không chỉ đơn thuần là một món ăn mà còn gắn liền với những cuộc chạy nhảy, leo trèo hái quả cùng bè bạn dưới cái nắng gay gắt của mùa hè.
Hiện nay, sự phát triển đô thị nhanh chóng cùng với sự biến đổi của môi trường sống đã khiến quả chùm chày trở nên khan hiếm. Cây chùm chày ngày càng ít xuất hiện hơn khi những khu đất hoang bị thay thế bởi các khu đô thị và khu công nghiệp. Một phần nguyên nhân đến từ việc quả chùm chày không có giá trị kinh tế cao và ít ứng dụng trong đời sống, nên không được chú trọng bảo tồn.
Hiện nay, sự phát triển đô thị nhanh chóng cùng với sự biến đổi của môi trường sống đã khiến quả chùm chày trở nên khan hiếm
Việc tìm kiếm quả chùm chày trong thời điểm hiện tại đã trở thành một thách thức, nhất là ở những thành phố lớn. Tại một số khu vực miền núi hoặc vùng sâu, hẻo lánh, cây chùm chày vẫn còn tồn tại nhưng không còn phổ biến như trước. Thỉnh thoảng, những người đi rừng mới có cơ hội hái được vài chùm quả chín để mang về chia sẻ với người thân hoặc bán như một món đặc sản hiếm hoi tại chợ quê.
Dù vậy, bạn vẫn có thể tìm thấy một số cửa hàng chuyên bán cây cổ thụ hoặc cây giống chùm chày. Giá của cây giống thường dao động từ 50.000 đến 80.000 đồng mỗi cây, trong khi giá quả lại phụ thuộc vào mùa vụ và độ hiếm hoi.
Giá của cây giống thường dao động từ 50.000 đến 80.000 đồng mỗi cây
Trong quá khứ, chùm chày từng được xem là món ăn vặt thân quen của thế hệ 8X và 9X, nhưng ngày nay, nó đã trở thành một đặc sản quý hiếm. Với sự tiến bộ và thay đổi trong xã hội, món quà thiên nhiên này dường như đang dần bị lãng quên. Tuy nhiên, đối với những ai đã có tuổi thơ gắn liền với chùm chày, thì loại quả này vẫn mãi là một phần quý giá, gợi nhớ về những kỷ niệm tươi đẹp và trong sáng mà thời gian không thể nào đưa trở lại được.
