Vài nét về vua Lê Uy Mục
Vua Lê Uy Mục có tên húy là Lê Tuấn, sinh ngày 5.5.1488. Lê Uy Mục là vị vua thứ 8 của nhà Hậu Lê và là con thứ hai của vua Lê Hiến Tông với Chiêu Nhân Hoàng Thái hậu Nguyễn Thị Cận.
Mẹ của vua Lê Uy Mục là người làng Phù Chẩn, huyện Đông Ngàn, Bắc Giang. Lê Uy Mục lên ngôi vào ngày 22.1.1505 sau khi vua em Lê Túc Tông - lên ngôi năm 1504 - mất sớm ở tuổi 17.
Về việc lên ngôi của vua Lê Uy Mục, sách “Đại Việt Sử Ký Toàn Thư” có viết: “Tháng 12, năm 1505, ngày mồng 6, vua Lê Túc Tông sắc dụ triều thần là Bình Sơn hầu Lê Quảng Độ, Cống Xuyên bá Lê Năng Nhượng và các quan văn võ rằng: Bệnh trẫm chưa khỏi, lo rằng việc phó thác nặng nề e sẽ không kham
Con thứ hai của Tiên hoàng đế là Tuấn, là người hiển minh, nhân hiếu, có thể nối được ngôi chính thống, để thừa kế tổ tông, vỗ về thân dân.
Đại thần và các quan hãy hết lòng trung trinh để giúp nên nghiệp lớn. Thân vương nào dám tiếm vượt ngôi trời thì người trong nước cùng nhau giết đi.
Ngày mồng 7, vua ốm nặng. Ngày mồng 8, vua băng hà ở điện Hoàng Cực, có di chiếu cho các quan để tang theo đúng lễ cổ.
Ngày 18, trung quân đô đốc phủ tả đô đốc Bình Sơn hầu Lê Quảng Độ, Tông nhân lệnh Tự ân sứ Lê Năng Nhượng cùng các công, hầu, bá, phò mã, đô uý, các quan năm phủ, sáu bộ, Ngự sử đài, Đông các, Hàn lâm, Lục tự, Lục khoa, đề hình các quan 13 đạo, đến điện Hương Minh kính đón con thứ hai của Hiến Tông là Tuấn lên ngôi Hoàng đế. Đại xá, đổi niên hiệu lấy sang năm là năm Đoan Khánh thứ 1”.
Vừa lên ngôi đã bạo tàn
Lê Uy Mục là con của vua Lê Hiến Tông và bà Nguyễn Thị Cận (quê ở xã Phù Chẩn, huyện Đông Ngàn - Bắc Ninh ngày nay).
Thuở bé, bà Cận mồ côi và nghèo đói, phải bán mình vào làm người hầu ở phủ Phụng Thiên (Hà Nội ngày nay). Sau, vì gia đình ấy phạm tội, bà bị đẩy vào làm nô tì trong cung, nhân đó được vào hầu Hoàng thái hậu (tức mẹ vua Hiến Tông).
Lúc Hiến Tông còn làm thái tử, vào chầu Hoàng thái hậu, trông thấy bà Cận ưa nhìn nên xin đưa về làm thiếp. Việc Lê Uy Mục lên ngôi khiến Thái hoàng thái hậu (bà nội của Uy Mục) không bằng lòng vì cho rằng mẹ Uy Mục là người thấp hèn thì sinh và nuôi dạy con làm sao tử tế được. Chuyện này đến tai Lê Uy Mục, cho nên vua lấy đó là mối thâm thù.
Ngày 22/3/1505, sau khi lên ngôi, nhà vua sai người bí mật âm thầm giết Thái hoàng thái hậu, rồi hạ lệnh nghỉ thiết triều 7 ngày, dâng thụy hiệu cho bà tỏ lòng kính trọng. Về việc này, Đại Việt sử ký toàn thư và một số sách sử khác cũng ghi tương tự.
Đại Việt sử ký toàn thư viết, ngày 5/6/1505, vua "biếm bọn Lễ bộ thượng thư Đàm Văn Lễ, Ngự sử đài đô Nguyễn Quang Bật vào Quảng Nam, rồi giết đi".
Nguyên nhân, trước đây, khi vua Lê Hiến Tông nằm giường bệnh, mẹ nuôi Kính phi có ý lập làm Uy Mục làm vua nhưng sợ các đại thần không theo bèn đem vàng đút lót. Thượng thư Văn Lễ không nhận.
Đến khi vua Hiến Tông ốm nặng, Văn Lễ và Ngự sử Quang Bật nhận di chiếu phụ tá hoàng thái tử Túc Tông nối ngôi. Điều này khiến Uy Mục ghi hận trong lòng.
Sau khi lên ngôi, Lê Uy Mục liền dùng mưu cho hai người này làm Thừa tuyên sứ Quảng Nam. Khi họ đến sông lớn huyện Chân Phúc, ông sai người đuổi theo bắt phải tự tử. Hai người khi sắp gieo mình xuống nước, ngâm thơ quốc ngữ rồi mới mất.
Sau này ai cũng biết là hai người chết không đáng tội, can vua, vua liền đổ tội cho một viên quan khác, rồi giết luôn người này.
Sách Khâm định Việt sử thông giám cương mục viết, khi lên ngôi, vua chỉ cùng cung nhân uống rượu vui say quá độ. Khi say, liền giết cung nhân đi. Bấy giờ, quyền bính đều về hết ở bọn ngoại thích. Mặt Đông thì có bọn ngoại thích ở Hoa Lăng. Mặt Nam thì có bọn ngoại thích ở Nhân Mục. Mặt Bắc thì có bọn ngoại thích ở Phù Chẩn. Chúng cậy quyền cậy thế ức hiếp trăm quan, tìm mánh khóe để lấy của báu trong thiên hạ, đã thế lại còn giết hại sinh dân, tước đoạt của cải trong dân gian, trăm họ oán hờn mà vua không biết".
Vua Lê Uy Mục còn thường đem lòng nghi ngờ ghen ghét bầy tôi, kẻ nào trước không chịu phụ họa cho mình (để được lên ngôi) thì bắt giết. Vua lại bí mật sai người trong cung thăm dò hết anh em, chú bác. Bởi thế mà Lê Kiện, chú của vua đã chạy trốn vì sợ hãi, Giản Tu Công Lê Oanh (có tài liệu viết Lê Oánh) là cháu nội của vua Lê Thánh Tông, là con chú con bác với vua bị giam vào ngục. Do vậy, mọi người ai ai cũng lo nguy hiểm cho tính mạng mình, chỉ rắp tâm nổi loạn.
Phó sứ thần Trung Quốc trong một lần sang Đại Việt, trông thấy Uy Mục đã làm thơ gọi Uy Mục là Quỷ vương (vua Quỷ), đại ý: Vận An Nam còn dài bốn trăm năm/ Ý trời sao lại sinh ra vua Quỷ? Từ đó, biệt danh tai tiếng Quỷ vương hay vua Quỷ gắn liền với vua Lê Uy Mục.
Vua Lê Uy Mục bị ai lật đổ?
Tháng 11/1509, Lê Oanh khởi binh tiến quân thủy bộ từ thành Tây Đô. Mặc dù mất nhiều tướng, quân khi mới vào trận chiến nhưng Lê Oanh tiếp tục tiến quân vào sát kinh thành.
Vua Lê Uy Mục vì cần thêm quân để chống giữ mới đem vàng bạc, tiền của ban cho tội nhân bị giam để sai đi đánh Lê Oanh. Nhưng khi nhận được tiền, ai nấy đều không đánh mà bỏ về nhà. Vua thấy vậy mới sợ hãi, vội sai người đi gọi quân các xứ Lạng Sơn, Thái Nguyên, Tuyên Quang và An Bang. Mỗi xứ lấy 5.000 lính về bảo vệ cung thành nhưng chúng chưa về đến nơi thì quân của Lê Oanh đã áp sát kinh thành khiến nhiều tên sợ hãi bỏ chạy.
"Bấy giờ, Lê Quảng Độ (tướng trấn thủ trong thành) cùng với Oanh, người trong thành, kẻ ngoại thành, ứng tiếp cho nhau, bắn pháo làm hiệu cho nhau biết", Khâm định Việt sử thông giám cương mục viết.
Thấy tình thế bất lợi, vua Lê Uy Mục bỏ chạy đến phường Nhật Chiêu thì bị vệ sĩ đuổi bắt được, đem giao nộp cho Lê Oanh. Như vậy, Lê Oanh là người đã lật đổ vua Quỷ Lê Uy Mục, sau đó lên ngôi vua, hiệu là Lê Tương Dực.
Sau khi bị vệ sĩ bắt được đem nộp cho vua mới Lê Tương Dực, Uy Mục bị giam vào cửa Lệ Cảnh. Nhận thấy đã đường cùng, ngày 1/12/1509, Lê Uy Mục uống thuốc độc tự vẫn chết.
Tuy nhiên, không dừng lại ở đó, vua Lê Tương Dực căm hận Uy Mục giết hại tàn nhẫn gia đình mình, ông bèn sai người dùng súng lớn, để xác Uy Mục vào miệng súng thần công, rồi bắn cho nổ tan hết hài cốt, chỉ lấy ít tro tàn về chôn tại An Lăng ở quê mẹ ông tại làng Phù Chẩn (nay là xã Phù Chẩn, thị xã Từ Sơn, thành phố Bắc Ninh).
Như vậy, Lê Uy Mục ở ngôi được 4 năm, thọ 21 tuổi.
