Trong vài năm gần đây, nhiều người bắt đầu sử dụng cây xạ đen như một phần của thói quen chăm sóc sức khỏe. Lý do xuất phát từ việc nghe kể rằng xạ đen giúp thanh lọc cơ thể, hỗ trợ điều hòa miễn dịch và giảm mệt mỏi. Tuy nhiên, sự phổ biến nhanh chóng đôi khi khiến không ít người dùng theo phong trào mà chưa hiểu rõ bản chất, lợi ích thật sự và cả những rủi ro tiềm ẩn. Từ đó dẫn đến cách sử dụng tùy tiện, thậm chí phản tác dụng.
Xạ đen là loại cây được ghi chép trong nhiều tài liệu y học cổ truyền Việt Nam như vị thuốc hỗ trợ giải độc, hỗ trợ tiêu viêm và tăng cường sức khỏe chung. Người dân nhiều nơi sử dụng cây này từ lâu trong các bài thuốc dân gian. Ngày nay, nhu cầu lớn khiến xạ đen được trồng ở nhiều địa phương, không chỉ phục vụ y học cổ truyền mà còn sản xuất trà túi lọc, cao lỏng và dược liệu khô.
Những công dụng được nghiên cứu ban đầu
Nhiều nghiên cứu hiện đại tập trung vào các hoạt chất có trong xạ đen như flavonoid, quinon và saponin. Theo một số công bố trên Thư viện Y khoa Quốc gia Hoa Kỳ (NIH – PubMed), các hoạt chất này cho thấy đặc tính chống oxy hóa trong môi trường phòng thí nghiệm. Điều này giúp làm rõ lý do xạ đen thường được nhắc tới trong nhóm thảo dược hỗ trợ bảo vệ tế bào trước các tổn thương do gốc tự do.
Một số nghiên cứu ở Trung Quốc, Hàn Quốc... cũng cho thấy cây xạ đen có công dụng tốt trong việc chống oxy hoá, ức chế phát triển của khối u... Chính vì thế nên xạ đen được nhiều người "thổi phồng" công dụng trị ung thư khiến chúng một thời gian trở thành dược liệu quý như vàng.
Tuy nhiên các chuyên gia cũng khuyến cáo người dân không nên thần dược hoá loại cây này và không dùng chúng thay thế các phương pháp chữa bệnh.
Lợi ích phổ biến trong đời sống hằng ngày của cây xạ đen
Người dùng xạ đen thường chia sẻ rằng họ cảm thấy nhẹ cơ thể hơn, dễ ngủ hơn và ít mệt mỏi sau một thời gian uống nước xạ đen. Một số người bị nóng trong cũng cho biết cơ thể dịu hơn khi sử dụng theo đợt. Tuy nhiên, đây chỉ là phản hồi mang tính cá nhân, không phải bằng chứng khoa học. Việc sử dụng thảo dược nên coi như một phần hỗ trợ lối sống lành mạnh, không phải phương pháp thay thế điều trị y khoa.
Các rủi ro tiềm ẩn nếu dùng sai cách
Xạ đen dù là thảo dược nhưng không phải đối tượng nào cũng dùng được. Một số chuyên gia trong ngành y từng cảnh báo rằng lạm dụng hoặc dùng sai liều có thể gây ra các phản ứng như:
Buồn nôn hoặc nôn.
Hạ huyết áp đột ngột.
Rối loạn tiêu hóa.
Tim đập nhanh hoặc cảm giác hồi hộp.
Ngoài ra, việc sử dụng sản phẩm không rõ nguồn gốc còn nguy hiểm hơn. Một số báo cáo của Viện Kiểm nghiệm Thuốc Trung ương từng phát hiện nhiều mẫu dược liệu bị trộn lẫn tạp chất hoặc chứa dư lượng hóa chất bảo vệ thực vật. Điều này có thể gây hại cho gan, thận nếu dùng kéo dài.
Những trường hợp cần tuyệt đối thận trọng
Không phải ai cũng phù hợp dùng xạ đen. Một số nhóm dưới đây được khuyến cáo nên tránh hoặc phải tham khảo ý kiến bác sĩ:
Người huyết áp thấp: Xạ đen có thể làm hạ huyết áp, vì vậy người vốn có huyết áp thấp rất dễ chóng mặt, mệt mỏi hoặc tụt huyết áp khi dùng.
Phụ nữ mang thai hoặc cho con bú: Chưa có nghiên cứu đầy đủ về độ an toàn của xạ đen cho nhóm đối tượng này, nên các bác sĩ khuyên nên tránh.
Người đang dùng thuốc điều trị: Đặc biệt là thuốc chống đông máu, thuốc tiểu đường và thuốc hạ huyết áp. Các dược sĩ lâm sàng cho biết thảo dược này có thể làm ảnh hưởng đến hiệu quả thuốc Tây, gây tăng tác dụng hoặc giảm tác dụng ngoài ý muốn.
Trẻ em: Chưa có nghiên cứu chứng minh tính an toàn cho trẻ nhỏ, vì vậy không nên sử dụng.
Người mắc bệnh gan, thận: Dù dân gian xem xạ đen có tác dụng hỗ trợ thải độc, nhưng một số chuyên gia chỉ ra rằng mọi thảo dược đều có thể gây áp lực chuyển hóa cho gan, thận nếu dùng liều cao hoặc kéo dài.
Tham khảo liều lượng phù hợp và cách dùng đúng
Nhiều thầy thuốc y học cổ truyền khuyến cáo liều phổ biến cho người trưởng thành là từ 15 đến 40g xạ đen khô mỗi ngày, tùy mục đích hỗ trợ. Tuy nhiên, để an toàn, khi dùng lần đầu, nên bắt đầu với liều thấp rồi quan sát cơ thể trong vài ngày trước khi tăng dần.
Cách dùng phổ biến là sắc uống như nước trà hoặc hãm nước ấm. Không nên nấu quá đặc hay uống liên tục nhiều giờ liền. Với người bình thường, nên sử dụng theo đợt khoảng hai đến ba tuần, sau đó nghỉ để cơ thể tự điều chỉnh.
Những sai lầm thường gặp khi dùng xạ đen
Nhiều người mắc phải ba sai lầm lớn:
Dùng thay thuốc điều trị: Đây là điều nguy hiểm nhất. Bộ Y tế luôn nhấn mạnh thảo dược chỉ mang tính hỗ trợ. Nếu tự ý bỏ thuốc bỗng nhiên các chỉ số bệnh thay đổi xấu đi sẽ rất khó kiểm soát.
Kết hợp quá nhiều loại thảo dược cùng lúc: Một số người sắc chung xạ đen với xạ vàng, kim tiền thảo, cà gai leo vì nghĩ “nhiều vị càng tốt”. Thực tế, sự kết hợp này có thể làm giảm hiệu quả hoặc gây xung khắc, thậm chí tăng độc tính với người mẫn cảm.
Dùng sản phẩm không rõ nguồn gốc:Xạ đen đang bị làm giả khá phổ biến. Chỉ nên mua ở nơi có kiểm định chất lượng.
Khi nào nên ngừng sử dụng
Nếu cảm thấy một trong các biểu hiện sau, cần dừng ngay và liên hệ bác sĩ:
Chóng mặt, choáng váng khi đứng lên.
Đau bụng kéo dài.
Mất ngủ nhiều ngày liên tiếp.
Buồn nôn hoặc tim đập nhanh.Những phản ứng này cho thấy cơ thể không phù hợp hoặc liều dùng quá mức.
